किराती कोइँचको नयाँ वर्षयेले थोचे र सामि पिदार

-कोइँचबु काःतिच
आज किरातीहरुको नयाँ वर्षहो । आदिवासी कोइँचहरुले जंगलीयुगबाट कृषि युगमा प्रवेश गरेको सम्झनामा काँचो बन तरुलको टिका लगाएर यो चाड मान्दछन् । धाराको सिरानमा धुस्रुवा अन्य स्याउली गाडेर ब्लाम शोपले, खिँरेअÞबि, बÞाकिरेअÞकि चढाउँछन् र छोरी चेलीलाई एक दोनुमा चामाल र अर्को दोनुमा मास राखेर टिका लगाई दक्षिणा दिने गरिन्छ । झण्डैले चार दशक अगाडिदेखि किराती राजा यलम्वरको संस्मरणसहित आजकै दिनलाई किरातीहरुको नयाँ वर्षो रुपमा मान्दै आएकामा सुनुवार सेवा समाजले पनि २०५८ सालदेखि यस वर्षाई स्वीकार गरेको छ ।
सुनुवार सेवा समाजले संस्मरनात्मक येले सम्बत स्वीकार गर्नु पर्ूव जेँतिच कर्ण्र्ााादुर सुनुवारले २०४२ सालमा आफ्नै लिपिमा बनाएको पनि जितति -सिक्किम सुनुवार -मुखिया) कोइँचबु १९९९, किरातवंशी सुनुवार -मुखिया) कोइँच् पृ.३५१-५२) माघ एक गतेलाई कोइँचको नयाँ वर्षमानेको छन् । तर सिपी -चन्द्रप्रकाश) सुनुवारले सुनुवार जातिको निम्ती माघे श्री पञ्चमीको औचित्य -२०५२ चैत्र, कोँइच बु, वर्ष५, अंक १ पृ ५९-६७) कोइँच सुनुवारको नयाँ वर्षभएको एक लेख कोइँचबुमा छापिए पस्चात कतिपय सुनुवारले लाई पनि कोइँचको नयाँ वर्षमान्दै आएका छन् ।
कोइँच विद्वान तथा नाअसोपोइँबो ग्याँमि र बुढापाकाका अनुसार ङारिच -माघ) एक गते कोइँच पर्ूखाहरुले खेती किसानी युगमा प्रवेश गरेका सम्झना स्वरुप बनतरुललाई टिका लगाएर खाएको र चेलीबेटीहरु सृष्टिका सम्बाहक भएका उनीहरुलाई सम्मान गर्नु पर्ने, पूजा गर्नु पर्ने भएको हुँदा उनीहरुलाई त्यो पहिलो अन्न चढाएको सुनाउँछन् ।
तर न त माघे संक्रान्ती कोइँचको हो न श्री पञ्चमी नै । यी दुबै हिन्दू ज्योतिषशास्त्रानुसार नामाकरण गरिएको चार्डपर्वहरु हुन् । कोइँचले श्री पञ्चमी मान्दै आएको कथाको पृष्ठभूमि राणाशासनको आर्थिक वर्षर हिन्दू धर्मको सरस्वती पूजासँग गाँसिएर आएको छ भने माघे संक्रान्ती माघी नुहाउने चाडसँग । तै पनि कोइँच संस्कृति र यस समय वीच केही सम्बन्ध भने अवस्य छ । विचारणीय कुरा के हो भने माघे संक्रान्ती र कोइँचको सामि पिदार एकै दिन परेकोले अतिक्रमित भएको हुनसक्छ भने कोइँचको नयाँ वर्षपहिलो दिने पाँचौं दिन श्रीपञ्चमीको दिनसँग एकै दिन परेको हुनाले बिलए भएको पनि हुनसक्छ । जे होस् यो माघ -माघ) कोइँचहरुको लागि महत्वपर्ूण्ा महिना भएको भने जतासुकैबाट पुष्टि हुन्छ । तर, यसलाई वृहत वहस गरी अन्तिम रुपमा प्राज्ञिक मान्यता दिन भने अझै खाँचो छ भएको कुरा आम कोइँचहरुको रहेको छ ।
अन्तमा किराँती -कोइँच -सुनुवार, याक्खा, र्राई, लिम्बु, जिरेल, थामी, हायु) को नयाँ वर्षयेले थोचे ५०७२, मगरहरुको महान पर्व भूम्य, थारुहरुको महान पर्व माघी र घलेहरुको नयाँ वर्षलिल ल्होसारको उपलक्ष्यमा सुख, शान्ति, सु-स्वस्थ, समृद्धि तथा उत्तरोउत्तर प्रगतिको हार्दिक मंगलमय शुभकामना ।