Archives

-भावना परिष्कृत सुनुवार

विगत वर्षहरू जसरी यस वर्ष पनि संसारभरिका महिलाहरुले “१०६ औं” अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस मार्च आठलाई विभिन्न नारी जागरण कार्यक्रमहरु सहित धुमधामले मनाउदै छन् ! उसो त पुरै हप्ता नारी दिवस सप्ताहको रुपमा महिला अधिकार सम्बन्धि चर्चा परिचर्चा गरिदै मानिने महिला दिवस अर्थात (इन्टरनेसनल वूमेन्स डे) बिश्व महिला दिवस हो !

प्रत्येक नारी दिवसमा एउटा एउटा मुख्य बिषय (थिम) मा आधारित नाराहरु बनाइन्छ l प्रत्येक देशले आ-आफ्नै समसामयिक बिषयहरुलाई समाबेस गरी नाराहरु बनाउने गर्दछन । गत बर्ष (“१०५ औ” सन् २०१५) को नेपालको लागि राष्ट्रिय नारी दिवस नारा (राष्ट्रिय महिला आयोगबाट) “लैगिकमैत्री संविधान महिला हिंसाको निदान” रहेको थियो र यो बर्ष १०६ औँ नारी दिवसको लागि अन्तर्राष्ट्रिय नारा “लैगिक समानताका लागि पाइला हाराहारी, सन् २०५० सम्म हिसाव बराबरी” भन्ने रहेको छ र नेपालको लागि “संविधानलाई व्यवहारमा उतारौं, महिला अधिकार सुनिश्चित गरौँ” भन्ने रहेको छ । यी नाराहरुलाई नाराको रुपमा मात्र सिमित नराखेर कार्यात्मकरुपमा अगाडि बढाउनु सबैभन्दा महत्वपूर्ण रहन्छ l यसरी नारी चेतनासँग सम्बन्धित नाराहरु निर्माण भई वैचारिक जागरण भई बिकासको यस अवस्थासम्म आइपुग्नुमा नारी जागरणको सिंगो इतिहास जोडिएको छ भन्नुमा कुनै अत्युक्ति नहोला ।

अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसको इतिहासलाई फर्केर हेर्ने हो भने बिगत एक सय छ बर्ष ताका प्रारम्भिक चरणको कालखण्डलाई हामीले स्मरण गर्नुपर्ने हुन्छ l २९ फेब्रुअरि सन् १९०९ ताका, नारी मुक्ति आन्दोलनको सन्दर्भमा, जसको प्रथम अध्याय लेखिने काम सयुक्त राष्ट्र संघमा केही सामाजिक, जागरुक र चेतनशील महिलाहरुबाट थालनी भएको थियो l त्यसपछि सन् १९१० मा डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनमा अन्तर्राष्ट्रिय महिलाहरुको बृहत भेला भएको थियो l जसमा १७ वटा देशका १०० जना भन्दा बढी महिलाहरुको सहभागिता रहेको थियो l पुरुषसरह श्रमिक महिलाहरुले समान ज्याला र सुविधाहरु पाउनुपर्ने, सदियौदेखि नारी माथि सामाजको नाममा, धर्मको नाममा, जाति र बर्गको नाममा हुँदै आइरहेको बिभिन्न खाले बिभेदहरु, लैगिक र अमानबीय ब्यबहारहरुको बारेमा खुलेर संघर्षको यात्रालाई अघि बढाउनेजस्ता साहसिक कार्यको थालनी भएको थियो ती अग्रज महिलाहरुबाट l जसको फलस्वरुप लैगिक विभेद, सामाजिक, शैक्षिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक, आर्थिकजस्ता विविध क्षेत्रहरुमा भएको शोषण, दमन र विभेदको बिरुद्धमा आवाज बुलन्दित गर्दै, अन्तर्राष्ट्रिय स्तरसम्म प्रभाव जमाउन सफल भए ती नारी अग्रजहरु l सन् १९११ मा यस प्रकारको महिला जागृतिले बिभिन्न राष्ट्रमा एउटा क्रान्तिको आन्दोलन चर्काउन सफल भएको थियो । सोही समयमा पहिलो पटक अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस मनाउने क्रमको शुभारम्भ गराई छाड्यो उक्त क्रान्तिले l यही क्रमलाई निरन्तरता दिदै रसियाका नारीहरुले १९१३ मा ८ मार्चको दिन नारी दिवस मनाए l यसै समयदेखि सबै युरोपेली राष्ट्रका नारीहरुले समेत मार्च ८ कै दिन नारी दिवसलाई मनाउन थाले महिलामुक्ति र संघर्षको अभियानलाई अगाडि सारेर l सन् १९१७ ताका आइपुग्दा रसियाका नारीहरुले विश्व युद्धको बिरुद्ध, शान्तिको निम्ति, रोटीको निम्ति, प्रेमको निम्ति, महिलाहरुको मत अधिकारको निम्ति तथा सबै क्षेत्रमा पुरुषसमान हक अधिकार प्राप्तिको निम्ति मार्च आठकै दिन महिला विभेद मुद्दाको आवाजलाई झनै बुलन्दित पार्दै लान थाले l जसको फलस्वरूप रसियाका नारीहरुले मत अधिकार सुनिश्चित गराउन सफल भएका थिए l यसरी नै सन् १९१७ देखि १९७६ सम्म मार्च आठले नारी दिवसको निरन्तरता पाइरह्यो l सन् १९७७ मा संयुक्त राष्ट्र संघले नारी दिवस मनाउने सबै राष्ट्रका प्रतिनिधिहरुलाई बोलाएर, आठ मार्चकै दिन pratyek वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस मनाउने निर्णय गर्दै आधिकारिकरुपमा घोषणा गरेको थियो l त्यसपश्चात आठ मार्चमा मनाइने उक्त नारी दिवसले बिश्वब्यापी रुप लिंदै आजको अवस्थासम्म आइपुगेको हो चेतनशील र जागरुक नारीहरुको दरिलो पाइलाको झड्काले गर्दा ।

मार्च आठको दिनलाई संसारभरका बिकसित र बिकाससोन्मुख देशहरुमा नारी अधिकारसंग सरोकार राख्ने बिभिन्न संघ संस्थाहरुले नारी जागरण सम्बन्धी बिभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गरी मान्ने गर्दछन । सामाजिक, राजनीतिक, शैक्षिक, कला तथा साहित्य, खेलकूद, पत्रकारिता, चिकित्सा लगायत बिभिन्न बिधामा उत्कृष्ट नारीहरुलाई सम्मान गर्ने प्रचलन छ । उक्त दिन विश्वका अग्रज महिलाहरुको सम्झना गरिनुको साथै नारी मुक्तिको निम्ति योगदान पुराउने नेपाली नारीहरुमा अनुराधा गुरुङ्ग कोइराला, साहना प्रधान, पारिजात, दिल शोभा शाक्य आदि जस्ता व्यक्ति व्यक्तित्वहरुको सम्मानमा चर्चा परिचर्चा गरिन्छ । यसरी बिश्वभर १०६ औँ नारी दिवस मनाइरहेको सङ्गोपंगोमा बेलायतमा बसोबास गर्ने नेपाली नारीहरुको बिभिन्न संघसंस्थाले पनि नेपालभित्र रहेका असहाय नारीहरुको निम्ति शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारमूलक बिभिन्न शीप तथा अन्य विविध क्षेत्रमा टेवा पुर्याउने उद्देश्यले च्यारिटी कार्यक्रमहरु गरेर मान्दै आइरहेका छन । यसै प्रसंगमा नेपाल आदिबासी जनजाति महिला महासंघ बेलायतले आफ्नो स्थापनाकाल सन २०१२ देखि आठ मार्चलाई मनाउदै आइरहेको छ । यो बर्ष पनि लैगिक समानताका लागि पाइला हाराहारी सन् २०५० सम्म हिसाब बराबरी भन्ने अन्तर्राष्ट्रिय मूल नारालाई आत्मासात गर्दै, बेलायतमा नेपाली महिलाहरुको अबस्था, घरेलु तथा सामाजिक हिंसा त्यसको पहिचान र निवारणलगायत नारी चेतनामा आधारित विविध कार्यक्रमहरुका साथ १२ मार्च शनिबारको दिन भब्यरुपमा मनाउन गइरहेको छ ।

नेपालको सन्दर्भमा नारी दिवसलाई महिलाहरुको समस्या समाधान र नारी मुक्तिको आन्दोलनसंग जोडेर मनाउन थालेको तीन दशक बढी पार भइसकेको अवस्था छ यधपि नारीहरुलाई समाज र राज्यले गर्ने विभेद र हेर्ने दृष्टिकोण उस्तै हुनाले समस्या जहाँको तहीं छन्, झन् गम्भीर हुँदै गएको महसुस हुन थालेको छ । एकातिर समयको परिवर्तनशीलता संगसंगै गणतान्त्रिक, लोकत्रान्त्रिक ब्यबस्था भइसकेको अवस्था र संघीय समाबेशी लोकत्रान्त्रिक व्यबस्थाको क्रममा विभिन्न बर्ग, क्षेत्र, जाति र समुदायका जनताले आ-आफ्नो हक अधिकार सुनिश्चित गर्नको खातिर लागि परेको बर्तमान परिपेक्षमा आधा आकास ढाक्ने र आधा धर्ती ओगट्ने नारी शक्तिलाई, मात्री शक्तिलाई राज्यले पुरुषहरु समान अधिकारको ग्यारेन्टी गर्न टड्कारो रूप नलिएको र दोस्रो कोटिको ब्यबहारभित्र पार्दै उलझाई रहेको छ। यसैगरी ग्रामिण परिवेशभित्र शिक्षाको उज्यालोबाट बन्चित नारीहरु माझ त झनै नारी मुक्ति बिषयसंग जोडिएको नारी दिवस मार्च आठले प्रभाव जमाउन रत्तिभर पनि सकेको छैन l पिछ्वाडा वर्ग, राज्यले समेत अपहेलना गरेको दूर दराजका कयौं दुर्गम बस्तीमा पुरुषहरुको अवस्था नै दयनीय छ भने नारी र बाल बालिकाहरुको अवस्था त कल्पना गर्दा मात्र पनि आत्माकम्पित गराउने खालको छ । यसै गरी आदिबासी नारीहरुको समस्या गैरआदिबासी नेपाली नारीहरुको समस्या भन्दा केही फरक प्रकृतिको छ । यिनको समस्यालाई पहिचान गरी निदान गरिनुपर्ने कुरामा सबै सरोकारवाला निकायको ध्यान आकृष्ट हुनु जरुरी छ । बिगतदेखि बर्तमानसम्म पनि नेपालभित्र अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस महिला हिंसा र लैंगिक विभेद अन्त्य गरिनुपर्ने विषयमाथि केन्द्रित थियो र छ पनि l अन्तर्राष्ट्रिय स्तरबाट नै पनि महिला हिंसा रोक्ने माग गर्दै बिभिन्न खाले कार्यक्रमहरु भइरहेको पनि देखिन्छ l हाम्रो देश नेपालको सन्दर्भमा भने जति नै महिला अधिकार र लैंगिक विभेद अन्त्य गर्नुपर्ने नीति निर्माण भए तापनि, दिनानुदिन महिलाहरु माथि बर्बर घरेलु तथा सामाजिक हिंसा, बलात्कारजस्तो जघन्य अपराध भई नै रहेको छ । यसरी महिला हिंसा बढ्नुको मूल कारण राज्यको कमजोर कानूनी प्रक्रियाको साथै, सामाजिक, धार्मिक, सांस्कृतिक कारणहरु नै मुख्य जिम्मेवार छन् l घरभित्रदेखि विभेद खेप्दै नारी समाजको मैदानसम्म बिभिन्न खाले जायज नाजायज नीति नियमको शिकार बन्दै प्रताडित भइरहेकी छिन् । पिंढी जतिसुकै परिवर्तन भएपनि, समाज जतिसुकै शिक्षित भए पनि र सभ्य भए पनि नारीप्रतिको सामाजिक सोच भने पुरानै संस्कारको घेराभित्र कैद छ अझै पनि l पुरातनबादी सोच र पुरुषबादी मानासिकताउपर शुद्धिकरण नभएसम्म नारी मुक्ति सम्भव छैन l तसर्थ यो अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस चेतनशील नारीरुको मात्र अभिभारा नभइकन समाजको, राज्यको नारी मुक्तिप्रतिको गहन जिम्मेवारी हो प्रमुख सरोकारको बिषय हो । बोक्सीको आरोपमा, दाइजो नल्याएको आरोपमा, छोरा नजन्माएको आरोपमा, छाउपडी, कम्लरीजस्ता कुरीतिको अवशेषको रूपमा नारी प्रताडित हुँदैनन्, बलात्कार बेचबिखन हुँदैन, घरेलु हिंसाको शिकारबाट नारी मुक्त हुँदैनन्, राज्यको हरेक तह र तप्कामा पुरुषहरूसरह अधिकारहरु सुनिश्चित गरिदैन र पूर्णरुपमा शारीरिक र मानसिकरूपमा नारीहरु चारै प्रहर सन्तुलित र सुरक्षित रहँदैनन् तबसम्म नारी दिवस मान्नुको कुनै सार्थकता हुँदैन ।

प्रत्येक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस मान्नुको पछाडि कुनै खुशियालीको उत्सव थिएन र छैन पनि तर कामना गरौँ भविष्यमा खुशियालीको उत्सव बनोस् भनेर । १०६ औं अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसको शुभकामना देशभित्रका, विश्वभरिका नारीहरुलाई !!!

सचिव – नेपाल आदिवासी महिला महासंघ बेलायत

झन्डै झन्डै आज यो नेपाली उखान हामी सग रहेको छ भने त्यो गलत त भएन? देश मा राजा थिए हट्टाएका छन! राष्ट्रपति मौन छन हैन र नेपाल सरकार? हो तिमी मोह काड्छौ हामी नेपाली को नेतृत्व गर्छौ मौरी रस लिउछ तर रानु मेट भर्छ! तर डुड भित्र महान बन्ने रानु लाई के था बहिरा पानी परेको छ कि घाम लागेको छ हिउँ परेको छ कि अशिना त्यस्तै छ नेपाल सरकार! महिना बित्यो या बर्ष हिउँदमा होस या बर्षा मा पहिरोले थिचोस या बाडी ले बढारोस रमिता मात्र हेर्ने कस्तो हो नेपाल सरकार ? युवा अनि युवती सक्छन गाँस बाँस कपास को जोहो गर्न वृद्ध वृद्धि लाई खै हेरेको एकल महिला नाम मात्र बालबालिका र शिशु खै कता छन? भन्नू पर्यो ए नेपाल सरकार ? बैशाख बार्ह्र र उनन्तीस प्रधानमन्त्री कोष भर्न एउटा माध्यम बन्यो! अनि मोह काड्ने ले हात चाट्यो! प्रधानमन्त्री ज्यु ब्याज चै जन्ता ले पाउँछन्? काइदा हो यो एउटा देश शोक मा छ! करोडौं सहयोग अरु बाट मिल्छ मन्त्री कोष मा रकम राखिन्छ यो निर्णय गर्ने कस्तो हो नेपाल सरकार? हिउँदमा कठिङ्ग्रेर स्वास फेरि रहेछन त्यो बुढि आमा अनि बुबा च्योइ च्योइ रोएर हास्दै छन नाबालक! अब बर्षा लाग्दै छ बचाने कि नबचाउने ए नेपाल सरकार ? खै त कहाँ गयो भुकम्प पीडित को राहत? मन्त्री कोष नेपाल सरकार कोष नबाड्ने भए भ्रष्टाचारी लाई पोस आधा नेपाल भुकम्प पीडित छ सिङ्गो राहत कोष मा भ्रष्टाचार छ रे आज सम्म आएन घर बनाउन खटाएको रकम खै त कहाँ गयो राहत ए नेपाल सरकार? के हामी गरिब प्राकृतिक को ठग मा त परिउ अब भन तीम्रो हेपाइ मा कति बसौ ए नेलाल सरकार? हिउँ ले थिच्यो भेल्ले बगायो भुकम्प ले हल्लायो सबै सहि सकियो अब के सहन बाकी छ ए नेपाल सरकार ? भन अब के सहन बाकी ए नेपाल सरकार?

===========

प्रीति ४ रामेछाप टेकबहादुर सुनुवार (जोहन)

–कोइँचबु काःतिच ।
त्यो दिन मेरो लागि अविस्मरणीय दिन भयो । म सिरहा गोलबजारबाट बर्दिबास हुँदै सन्धुली, मन्थली, रस्नालु, ताँबेडाँडा भित्रीखानी, डिलखर्कहुँदै २०७२ साल १ गते बढो मुस्किलले म ठिन्केपु पिपलडाँडा पुगेको थेँ । त्यो सम्झिनुमा दुई कारण थिए । कार्तिक मसान्तको बेलुकी सिरहा गोलबजारबाट मधेश बन्दमा राति २ बजे लुकी लुकी बर्दिबाससम्म हिडेको रातिको निन्द्राले झ्याप्प निदाएछु । बर्दिबासभन्दा ३० किलोमिटर पस्चिम लालबन्दी आइपुग्दा ब्युँझे छु र ३०० तिरेर मोटरसाइकलमा ५ बजे फेरि बर्दिबास फर्केँ । अनि बर्दिबासबाट मन्थलीको बस समातेँ र १०.३० मा मन्थली पुगेँ । त्यहाँ काठमाडौंबाट अध्यक्ष मनप्रसाद सुनुवार सुमोमा र मोटरसाइकलमा सुनुवार सेवा समाज रामेछापका अध्यक्ष रमेश सुनुवार आउनुभएको थियो । मैले खुर्कोटसम्मको टिकट काटेको थेँ । तर मोटरसाइकलमा साथी चढेको हुँदा म मन्थलीसम्म बसमै पुगेँ । त्यसपछि म र रामेछाप सुसेस अध्यक्ष मोटरसाइकलमा भुजी हुइकियौं मन्थलीमै खाना खाएर । रस्नालुको विरौट कटेर झोरेनी पुग्नेबेला अचानक गियार लिभर भाँचियो । एक नं. गियारमा थियो मोटरसाइकल । अपात प¥यो । के गर्ने के । अनेक उपायपछि रस्नालु उच्चा माविका प्रधानाध्यापक छत्रबहादुर सुनुवारलाई फोन गरेपछि खिम्तीखोलका मोटरसाइकल मिस्त्रीलाई मोलाएर गियार लिभर फेरियो र भुजी लाग्यौं । शोभले फोन गरेको ग¥यै । कहाँ आइपुग्नु भयो । कतिबेला आइपुग्नु हुन्छ ? मोटरसाइकल बन्यो बनेन । आदि इत्यादि । अध्याक्ष भुजी कोलडाँडा हाट पुगेर बस्नुभएको रहेछ । बल्ला आठ बजे कोलडाँडा पुगेर मोटरसाइकल थन्काइ कोलडाँडा नवराज सुनुवारको घर पुग्यौं । कोलडाँडामा भाई सरोज पिक अप गर्न आएका रहेछन् ।
राति हामीले खाना खाए पछि नवराजको ममीको ४५ शुरु भयो । मैले नाअÞसो पोइँबोले के के भने किन भने भन्ने धेरै कुराको व्याख्या गर्दै गएँ । नवराजले गम्भिर भएर सुने । अनि आफ्नो परम्परागत् संस्कार र मुक्दुमप्रति केही गर्ने प्रतिवद्धता जनाए । भोलि विहान उठेर ठिन्केपु नि मा वि घुम्यौं । घरसँगैको स्कूलमा अनलाइन शिक्षा सञ्चालन गर्ने सपना सुनाए । तर … गाउँका युवाहरु वीच मिलानसार र राम्रो मोटरसाइकल चलाउन जान्ने चालकको रुपमा कहलिएका नवराज अन्ततः मोटरसाइकल चलाउँदा चलाउँदै अकल्पनीय दुर्घटनामा ज्यान गयो । यो दुःखद घटनामा मेरो आवाजको प्रशंसक तथा कोइँच भाषाको कार्यक्रम सञ्चालनमा हौसला प्रदान गर्ने एक होनाहर युवा मात्र गुमाएनौं, हाम्रो समाजले कोइँच तथा लिखुकोशीको विकासप्रेमी समाजसेवीलाई गुमाउन पुग्यो । के गर्नु अखिर मन न हो । यस्तो अवस्थामा कसको मन खुशी हुन सक्छ र ? जे जस्तो भए पनि जन्मपछि मृत्यु शाश्वत सत्यलाई सबैले मन नलागी नलागी पनि स्वीकार्नै पर्छ । छोटो उमेरमै असामायिक मृत्युवरण गर्न पुगेका नवराज सुनुवारको आत्मको चीर शान्तिको कामनासहित शोकमा डुबेका सम्पूर्ण आफन्तजनहरुसँग महासुश भएको रिक्ततालाई सिर्जनाको सहाराले पुरा गरीरहन सकुन भनि इँगिसोरि पार्मोसिरिसँग प्रार्थना गर्दै हार्दिक समावेदना प्रकट गर्दछु । ठिन्केपुलाई सम्झीरहनु पर्ने तेस्रो कारण नवराजको असमायिक निधन पनि थपियो, जसले कोइँच मुक्दुमलाई पुनरुत्थानको लागि कम्मर कसेका थिए । वचनवद्धता जाहेर गरेका थिए । भुजीका युवाहरुले नवराजको स्मृतिमा फुटबल टुर्नमेन्ट आयोजना गर्न सूचना पढ्न पाएँ खुशी लाग्यो । उहाँको आत्मको शान्तिको लागि अब भूजीको युवाहरुले कोइँच मुक्दुम अभिलेखीकरण र त्यसको कार्यान्वयनमा पनि हात हाल्नुहुने छ । जुन नवराजको सपना थियो ।
#ForPeacefulNepal