Archives
now browsing by author
फुचे ज्वाइँको सासुसँग झगडा : ख्याति कमाउँदा कमाउदै स्कूल छाड्नुपर्दाको तीतो सम्झना
–बुजिच शाहकृष्ण सुनुवार
२००९ सालमै बनेकोले स्कूलको संरचना बटुवाका लागी भैपरि आए ओत लाग्ने, बास बस्ने पाटी पौवाको रुपमा थियो २०२४ सालमा मैले भूजी कोलडाँडामा पढाई शुरु गर्दा । ब्यबस्थित स्कूल भवन थिएन । न त पानीको सुबिधा नै थियो। तै पनि इन्डिया र अँग्रेज फौजबाट अवकाश प्राप्त भू पु सैनिकहरुले स्वःस्फूर्त २००९ सालदेखि नै स्वयम्सेवकको रुपमा पढाउन थाल्नु भएको थियो । पछि केहि कारणबश स्कूल बन्द भयो। एकैचोटि ६ बर्षपछि मात्र पुनः निरन्तर संचालनमा आयो। त्यतिबेला तलब प्र अ ले रु ३० र सहायकले रु २० पाउने कुरा सुनाउनुहुन्थ्यो।
स्कूलको नाम श्री रामेश्र्वर प्राइमरी स्कूल भूजी कोलडाँडा थियो। नयाँ शिक्षा पद्धति २०२८ साल प्रारम्भ नभएसम्म प्राइमरी स्कूल(प्राथमिक बिधालय) कक्षा १(५ सम्म, मिडिल स्कूल९निम्न माधमिक बिधालय०कक्षा ६(७ र हाई स्कूल ९माधमिक बिधालय०कक्षा ८(१० सम्म पढाई हुने गर्दथ्यो।
मैले त्यहाँ पढन शुरु गर्दा १(२ कक्षासम्म धुले भुँइमा कालो पाटी खरि लिएर भुँइ तलामा सामुहिक बसेर पढेँ।बल्ल कक्षा ३ बाट माथिल्लो तला बेन्चमा बस्ने सौभाग्य पाएँ।त्यहाँ पनि ह्वाङ्गै एउटै कोठा बेन्च र बिध्यार्थी संख्या अनुसार वरपर राखेर छुट्टाइन्थ्यो।शिक्षक आर्मीको भू पु भएकाले हदै कडा अनुशासन प्रशासनको दायरामा पढ्नु पर्थ्यो।यति सम्म कि पाठ कण्ठस्थ सुनाउन नसके फिटरोल फलामे९स्केल०,छडि खाइ हालिन्थ्यो।कक्षा ४ मा पुगे पछि बल्ल सिसा कलम र कपी, अनि कक्षा ५ तिर फाउन्टेन पेन ९फुल्टिन०समाइयो ।चपल,जुत्ताको त कल्पना गर्नै सकिदैन थियो।
गाउँको स्कूल कक्षा ५ सम्म मात्रै पढाई हुने भएकोले र त्यो भन्दा माथिल्लो तह पढन घर देखि निकै टाढा जिल्लामै जम्मा तीनवटा मात्रै हाई स्कूल९रामेछाप,ठोसे र साँघुटार०थियो।ति स्कूलमा पढन जान सर्ब प्रथम बाटो घाटो खोला नाला जंगल बिभिन्न खतरा मोलेर जानु पर्थ्यो।दोश्रा आजकाल जस्तो निशुस्ल्क पढन पाइदैन थ्यो,फी तिरेर पढनु पर्ने र पैसा धेरै महङ्गो थियो।तेश्रो कुरा,देशमा जहाँनिय राणा शासण भर्खरै समाप्त भएको र स्कूलहरु भर्खरै खुल्न थालेका अवस्थामा शिक्षाको महत्व त्यति थाह थिएन ।त्यसैले कोहि पढन जाने आँट कसैले पनि गर्दैनन् थिए। Read More
कोइँचके पाचा
-जेस्पुच डिल्ली सुनुवार
कोइँच इइँके पाचा माप्लेँःचा
बुः गोः नेल्लि काm दुम्चा
पिपिआन्के गाली राचा
जिलिल बिलेस्पा बिलेचा
लुजे जाम्सि पा जाम्सिचा
मो पातिके इइँके पाचा माप्लेँःचा ।१।
गो बुः नेल्लि गेत्थि बोअ्चा
नोले लिःश्यो बुः नेल्लि गेत्थि किःचा
हेँथेमेँथे शुशि मापाचा
नेल्लिआन भन्दा लुःच दुम्चा
मोपातिके इइँके पाचा माप्लेँःचा ।२।
साइङा इइँके ब्लेअ्से कोःशोनु
पिपिआनकालि हिल्लो पाश्योनु
कोइँच होइँति थियो ने
रानु इइँकेन थियो ने
नोःले खसम राइशोने
मोपातिके इइँपाचा माप्लँेःचा ।३।
कोइँच इइँके नेः गेचा
गे गो बुः नेल्लि गेत्थि बोअ्चा
सान्सारमि इइँके नयाँ ब्लेअ्सि ब्लेअ्चा
आइक्कालि लुःच पाचा
बुः गो चाहिँ गेत्थि बोअ्चा
मो पातिके इइँके पाचा माप्लेँःचा ।४।
गोः बुःकालि लुच पाचाचा माल्श्योछन्
कोइँच्के ब्लेअ्से साम्चा चिअ्शो छन्
कठै एको लोः तुइतु नु
पिपिपुकिमि एको लोः पाँमेनु
मनमि लोः पिअ्बा हुरुरु
मिचिले प्लेक हिब बुरुरु
मोपातिके इइँके पाचा माप्लेँँःचा ।५।
इइँके पाचा प्लोइँशोहाना नेल्लिमि लुचुपाइनिमि
कोइँच्के ब्लेअ्सान साम्निमि
नेल्लिमि मारिम्शो पाइनिमि
कोइँचकालि सन्सारले साम्निमि
कोइँच बुः मेकेला जाम्निमि
मो पातिके इइँके पाचा माप्लेँःचा ।६।
एको नेल्लिमि पढेने
आम्के पाचा तुइतेने
संसारमि ने गेचा मालेने
बुः नेल्लि गेत्थि बोअ्केने
कोइँचके रिती थालेने
आइँ रिती प्लोँःनेने
इइँके थलो मालेने
मोपातिके इइँके पाचा माल्लेँःचा ।७।
इइँके पाचा पाश्या प्लोइँसिबा
केकाइ दिन एकोके फाल ताइँसिबा
कोइँचके थालो थिसिबा
जाम्मैभन्दा गेत्थि दुम्सिबा
मो पातिके इइँके पाचा माप्लेँःचा ।८।
लो मिनु बुः गोः नेल्लि काः दुम्या
इइँके पाचा तुइताया
चण्डीकालि भाकेया
पिपीआनकालि पुजेया
इइँके पाचा थालोया
मोपातिके इँके पाचा माप्लेँःचा ।९।
……………………………………………
यतिबेला कवि साँढे सत्र वर्षको हुनुहुन्थ्यो । २५ वर्ष अगाडि बाम्तीभण्डारको जेहन्दार विद्यार्थी काठमाडौं पसेर पिसिएल पढ्दै हुनुहुन्थ्यो । यसैले २५ वर्ष अगाडिको उहाँको सपना साकार पार्न कोइँच विद्यार्थीको लागि छात्रवृद्धि कोषदेखि लिएर अहिले कोइँच विद्वानहरु लगायतलाई अध्ययन वृत्ति प्रदान गर्न सुनुवार सेवा समाजमा अनुसन्धानकोषको स्थापनामा लागि पर्नुभएको छ ।
मामाकाे कान डढाएकाे सम्झिँदा अझै मन चिउँ हुन्छ
-शाहकृष्णसुनुवार
बुबा आमाकाे भनाई अनुसार म छ महिनाकेा हुँदा देखिकाे दायाँ बायाँ दुवै पाखुराकाे भित्रिपट्टिकाे भाग र दुवै घुँडादेखि मुनिकाे अघिल्लाे पाटाेकाे भागमा सँधै एक किसिमकाे मज्जाले चिलाउने र पानी सरा जस्ताे भरिए पछि पीप भरिदै घाउ हुने पालाे पालाे कुनै न कुनै ठाउँमा निस्कि राख्ने कहिले निकाे नहुने राेगले सताइ राख्ने थियाे ।बुबा आमाले गाउँ घरमा मन्साउने फुकाउने तन्त्र मन्त्र जानेबुझे सम्म सबै गराउँदा पनि केहि सीप नलागे पछि थाकेर बस्नु भएकाे थियाे,त्याे बेला गाउँघरमा स्वास्थ्य चाैकी हेल्थपाेष्ट केहि पनि थिएन।त्याे घाउ आखिर मैले एस एल सी दिने बेलासम्म पनि जाति भएन।त्यहि घाउकाे कारण मेराे उपनाम घाउरे बनेकाे थियाे र मेरा वरपर छेउछाउ बस्न धेरै मानिस घिनाउथे र एक किसिमले म छिछि दूर्दूर भएकाे महशुस गर्थेँ ।कुनै कुनै बेला रीस उठ्दा वा चित्त नबुझ्दा ए साले घाउरे भनि हाल्थे।तर एउटै मानिस जसले मलाई तीन बर्षसम्म कहिल्यै आफ्नाे समिप कक्षाकाे एउटै बेन्चमा बस्न बसाउन घिनाएनन् र सेन्टअप परीक्षा नहुन्जेल सम्म प्रत्येक दिन एउटै बेन्चमा बसियाे,वहाँ मेरा अति श्रद्धायाेग्य अबिस्मरणीय घरपति लगायत कक्षा मित्र स्वामी श्री प्रकाश भाैकाजी हुनु हुन्छ।वहाँ ओशाे दर्शनका प्रखर प्रबचन र ब्याख्याकर्ताका साथै एउटा अत्यन्त सफल कलाकारकाे रुपमा पनि परिचित हुनु हुन्छ,वहाँलाई म कहिल्यै भुल्न सक्दिन।
बि.सं.२०२७ सालतिर लेकटार धारापानीकाे कान्छा मामाले याे भान्जालाई म जिरी अस्पतालमा लगेर देखाउँछु भनेर जिरी अस्पताल लानु भयाे।म दश बर्षकाे फुच्चे थिएँ,दिनभरि भदाै महिनाकाे झरि बादल र जुकासँग पाैठे जाेरि खेल्दै हिँड्दा बेला माैका मामाले साेधेका उत्तर बाहेक दाेहाेराे झ्याम्मिएर बाेल्न धक लाग्थ्याे,बल्ल तल्ल साँझ मामाघर पुगियाे।उसकाे भाेलि पल्ट शुक्रबार म हिडन नसक्ने अवस्था र शनिबार जिरी हाट लाग्ने भएकाेले हाटसमेत भेट्ने गरि पर्सिपल्ट मामाले जिरीतिर लानु भयाे।पहिलाे दिन झैँ दिन भरि हिडन पर्ने र उतै कतै बस्नु पर्ने मनकाे त्रासले ठूलाे गुँड लाउँदै थियाे।बिहानै खाना खाएर हिडेकाे लगभग दिउँसाे ११/१२ बजेतिर जिरी पुगियाे।मामाले एकैछिन हाटतिर किनमेल सके पछि मलाई हाटडाँडा मुनि तिर आफ्नाे मितेरी साइनाे जिरेलकाे घरमा लगेर मलाई लगायत उनिहरुलाई संझाइ बुझाइ जिम्मा लाएर छाडि हिडनु भयाे।
भाेलिपल्ट बिहान खाना खाए पछि घरकाे एक जना साथी लगाएर अस्पताल पठाउनु भयाे।त्यहाँ पुग्दा नितान्त बेग्लै नाैलाे गन्धले मलाई पहिलाे ध्यान खिच्याे।त्यसपछि सायद हे.अ.वा डा.ले जाँचेर दुइ हप्तासम्म लगातार दैनिक सुइ लाउने र गाढा बैजनि झाेल दबाइले घाउ सफा गर्ने प्रिस्क्रिप्शन लेखे अनुसार दैनिक सुइ भनेपछि मेराे मनमा डर पैदा भयाे।पछाडि तिघ्रामा सुइ राेप्दा हाेस् हवास उडला झैँ हुन्थ्याे।२/३ दिन पछि बाटाे चिन्याे भनेर एक्लै पठाउन थाले,म बीच बाटाे जंगलतिर पुगे पछि बिछट्टै भयावह स्थिति पैदा हुन्थ्याे र एकै चाेटि सुर्ता,भय,त्रासले गाँज्दथ्याे र दैनिक त्यहि जंगलकेा आस पासमै राेकिएर धाेकाे पुगुन्जेल खूब रुन्थेँ;मुख्य कारणहरु एक;घरकाे आहार बिहारसँग त्यहाँकाे पूर्ण रुपेन मिल्दैन थ्याे,दाेश्रा;नयाँ गाउँठाउँ मानिस रहन सहन वातावरण बाेलि चाली आदि मिल्दैनथ्याे,तेश्राे; काेहि नचिनेकाे मानिसकाे हातबाट दैनिक सुइ त्यै पनि चाकमा!मेराे लागी त्याे बडाे शरम र कष्टकर थियाे।हतपत त्याे बाटाे काेहि मानिस नहिड्ने हुनाले अरुले देख्लान् भन्ने भय त्यति रहन्न थ्याे।कथं कदाचित् काेहि आइ हालेमा हत्त न पत्त सम्हालिएर बस्थेँ वा हिडि हाल्थेँ।
दैनिक लगभग मेराे त्यहि कृया-कलापहरु दाेहाेरिन्थ्याे।एक दिन फर्केर घर नजिकै खुला चाैरमा आउँदै थिएँ,एक जना दाइ चाैरमा घाेप्टाे सुतेर केहि किताब पढदै थियाे।दुवै जनाकाे एकापसमा हेराहेर भए पछि उसले मलाई साेध्याे र बृतान्त बेलि बिस्तार सुनाएँ।उसले मेराे नजरमा राम्ररी देखेछ कि आँखा अलि राताे सुनिए झैँ भएकाे,त्याे पनि बताइ दिएँ।पछि उ आफैले आफ्नाे परिचय बतायाे,उ पनि प्रिती रातापानीकाे तिलक सुनुवार दशाैँ कक्षामा पढ्ने दाइ रहेछन् र उसले मलाई आफ्नै भाषामा बिभिन्न ढाडस दिए पछि अलि साहस जुट्याे।पछि त्याे दाइसँग २/३ पटक भेटघाट भयाे र साेधपुछ गरि राख्नु हुन्थ्याे।म चार कक्षामा पढ्ने कुरा बताइ सकेकाेले वहाँले पढाई सम्बन्धि केहि कुराहरु साेद्धा म फटाफट जवाफ दिँदा छक्क पर्नु हुन्थ्याे(बिशेष अँग्रेजीका मिनिङ्गहरु)अनि भन्नु हुन्थ्याे,भाइ तिमि जसरि नि पढ है दिमाग राम्राे छ।धेरै पछि मैले एस एल सी गरेपछि त्याे दाइकाे बारे साेध खाेज गर्दा हाडनातामा बिग्रेर बिदेश भासिएकाेले छैनन् र आउन नमिल्ने भन्ने थाह पाएँ,धेरै दु:ख लाग्याे!
काेहि बेला त्यहि घरकाे उमेर ९० बर्ष बताउने बाजेले निदि-खुदी बिभिन्न कुरा साेधपूछ गर्नु हुन्थ्याे म बताइ दिन्थेँ र हाम्राे मित्रता बढेकाेले एकदिन खै त तिम्राे हात हेरि दिन्छु भनेर हस्तरेखा हेरि दिनु भयाे र त्याे केहि कुरा मिल्दै गएकाे पाएकाे छु र ति बाजेकाे अनुहार बस्दाकाे आकृती अझै संझन्छु।
पछि काेर्श पूरा गरेर फर्किने बेला भयाे,त्याे दाइ सँग भेट भएन।ति बाजेसँग चरणमा शीर राखि बिदा मागैँ,आशिषका साथ राम्ररी जाउ ल भन्नु भयाे।कुनै दिन मकै बाेक्न साथ लागेर घट्टमा लैजाने र दैनिक मलाइ बिशेष खान पानमा ख्याल गर्ने छेमाकाे त झनै आत्मियता थियाे नै,सबैसँग राम्ररि बिदा लिएँ।
मामा लिन आउनुभयाे, मामाघरमा त्याे सालकाे दशैँमा जानेकाे र सकेकाे ठाउँमा राताे माटाे पाेत्ने, कमेराे छ्याप्ने र मामाकेा मालश्री श्र्लाेक सुन्ने, बढाइका लागि बारुद बनाउने कला सिक्ने माैका, बारुद सुकाएकाे ठाउँमा गाउँले आएर बसेकाे र सुर्ति सल्काउन आगाे मागेकाेले आगाे लगि दिदा झिल्काे बारुदमा परेर एकैचाेटि तर्सिने आवाजमा आगाे र धूवाँकाे मुस्लाे आकाशतिर कुइरि मण्डल लाग्दा धन्न घर माथीकाे खुला ठाउँमा थियाे र केहि भबितब्य भएन तर मामाकाे टाउकाे कानतिर हलुका भेटेकाे थियाे। मामाले आगाे माग्ने मानिससँग रिसाएर यस्ताे आगाे हुनुभएकाे थियाे कि त्याे भर्खरैकाे मुस्लाे सरह त्याे मानिस माथि खनिनुभएकाे थियाे र त्याे मानिस सुर्ति नै नसल्काइ हिडनु परेकाे थियाे। त्याे सबै दृश्य मेराे दिमागमा आज पर्यन्त ताजै छ।
दशैपछि आफ्नाे घर लेकखर्क फर्किने ठुलाे मामाकाे छाेरी दिदीसँग म घर फर्किदा बाटाे हराउँदै निकै साँझ पर्दा लेकखर्क आएर दिदीकाे मै बास बसेँ। उसकाे भाेलिपल्ट म घर पुग्न यति हतारिएकाे थिएँ कि तर कुन कहाँबाट जाने थाहै थिएन। दिदीले माथि डाँडामा ल्याएर तलतिर बाटाे देखाउँदै याे बाटाे यसरि नछाडि जानु भने पछि हुन्छ भनेर बिदा मागेपछि म थाेरै द्विबिधामा पर्दै दाया बायाँ तलमाथि बाटाे नबिराउन निकै चनाखाे बन्दै यति पत्ताताेढ दाैडेँ कि घर आइपुग्न आधा घण्टा समय पनि लागेन हाेला? धेरै समयपछिकाे घरमा फिर्ता हुँदा र सबैसँग पुनर्मिलन हुँदा मेराे खुशी छताछुल्ल पाेखिएकाे अनुभव मैले जति सायदै अरु कसैले गरेनन् हाेला…!!?
७३ओैँलकडे/ ०७७/२/२२
अलपत्र मृर्गौला पीडितलाई आर्थिक तथा फुडसप्लीमेन्ट सहयोगसहित राहत उपलब्ध
-कोइँचबु काःतिच ।
कल्पना गर्नुहोस् तपाईलाई आफुभन्दा बढी माया गर्ने प्राणप्यारी विरामी हुनुहुनछ । बाहिर उपचारको लागि घरबाट निस्कन सक्ने अवस्था छैन । न त भान्सामा खान पाक्ने अवस्था छ । न तपाई उनको पीडा बाँड्न सक्नुहुन्छ । आफ्नै सामुन्ने कालले आरामसाथ चिथोर्दै गिजोल्दै असह्य पीडा दिँदै घाँटी न्याकीरहेको छ र तपाई केही गर्न सक्नुहुन्न । न चिच्चाउँदा हुन्छ न कुटेर हुन्छ ? नाङ्गा आँखाहरु च्यातेर टुलुटुलु हेरेर बस्दाको पीडा कस्तो हुन्छ होला । हो अहिले लकडावनले कतिपय दिर्घारोगका विरामीहरुको आफन्तहरुको यस्तै दयानीय अवस्था छ ।
यस्तै सिन्धुली दुधौली नगरपालिका वडा नं. १२ जिनाखुकी दिर्घरोगका विरामी दुवै मृगौला पीडित कोइँच महिलालाई हामीले पनि ठिम्याएर हेर्न र सोध्न सकेनौं । तै पनि आज उहाँकै बासस्थान ढोलाहिटी सम्पाङचोकमा सहृदयी पवित्र मनहरुबाट प्राप्त आर्थिक तथा फुडसप्लीमेन्ट सहयोगसहितको राहत उपलब्ध गरिएको छ । यस पुण्य कर्मका लागि बेलायत बस्दै आउनुभएका बम तथा दिपा गुरुङबाट रु. ५०००, महालक्ष्मीस्थान ललितपुरकी सीता सुनुवारबाट रु.२ ०००, झापाका स्थायी घर भएका नक्खु भैंसेपाटी निवासी समाजसेवी सुनिल मुखियाबाट रु. ५,०००, सुनुवार सेवा समाजका पूर्व सहसचिव एलबि मुखिया र समाजसेवी सम्झना सुब्बाबाट रु. ५,१००, र त्यसैगरी रामेछाप गुप्तेश्वर स्थायी घर भएका बेलायत बस्दै आउनुभएका समाजसेवी भक्तमान सुनुवारबाट रु. १०,००० गरी जम्मा नगद रु. २७,१०० का साथै होलिस्टिक हर्ब प्रा.लि. नयाँ बानेश्वरबाट रु. १५०० बराबरको एक बोरा चामल र १२,०५० बराबरको रेसि तथा यार्शा जस्ता फुड सप्लिमेन्ट उपलब्ध गरिएको हो । ललितपुर जिल्लामा अलपत्र दैनिक ज्यालादारी गरेर खाने दाजुभाई दिदीबहिनीहरुलाई राहत उपलब्ध गराउनेक्रममा कोइँच चुप्लु कोइँच भाषाको पहिलो टिभी कार्याक्रमका प्रविधि प्रमुख पाम सुनुवारसँग सिन्धुलीका सुनुवार दम्पत्तिसँग भेट भएपछि हामीले उहाँहरुको अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै व्यत्तिगत फेसबुक वालबाट सबै सहृदयी पवित्र मनहरुलाई जानकारी गराइएको थियो । अब सहृदयी पवित्रमनका धनी आदिवासी जनजाति महासंघ बेलायतका अध्यक्ष जंग सुनुवारले वचन दिनुभएको नगद राहत रु. १५,००० हजार चाँडै उपलब्ध गरिने छ ।
आज हामीले विरामीलाई प्रत्यक्ष भेटेर बुझे अनुसार सुमेरु अस्पतालमा हप्ताको दुई दिन निशुल्क डाइलसिस गरीरहनु भएको रहेछ । डाइलसिस निशुल्क भए पनि डाइलसिस गर्न चाहिने अन्य सामाग्रीहरु विरामीले नै किन्नु पर्ने भएको हुँदा दैनिक ज्यालादारी काम गर्नुहुने दम्पत्तिहरुले उक्त खर्च धान्न नसकेको बताउनुभयो ।
‘दैनिक गुजारा गर्नसमेत अप्ठ्यारो भएको हामीलाई मृर्गौला उपचार गर्न त असम्भव नै भयो । गरिबले हेरीहेरी आफन्त मार्नुपर्ने रहेछ । मृगौला पिडीतका श्रीमान मन खिन्न पार्दै आफ्नो विरामी प्राणप्यारीलार्य सुम्सुमाउँदै भन्नुहुन्थ्यो, ‘डाक्टरले अपरेशन गर्नुपर्छ भनेको थियो । तर लकडाउन भयो । पैसा पनि भएन । २६ हजार थियो त्यो पनि सकियो । ठेकेदार पनि लकडाउनका कारण घर गयो । यी त्यसै भयो ।
(सचाइएको : … दुई जना बच्चासमेत चार जनाको परिवार भएको … फेसबुक वालमा पोस्ट गरिएकोमा दुई दम्पत्तिमात्रै हुनुहुँदो रहेछ । दुई जना वच्चा अर्कै सँगै काम गर्नेको रहेको थाहा भयो । उहाँहरुको विवाह भएको १ वर्ष भएको रहेछ र मृर्गौला विमारले छोएको सात महिना भएको रहेछ ।)
उहाँलाई कसैले अभियान चलाएर मृर्गौला उपचारमा सहयोग गर्न वा सिधै सम्पर्क गरेर सहयोग गर्न चाहनुहरुले उहाँको सम्पर्क र्न. ९८२५८९२७२७ सम्पर्क गर्नसक्नुहुने छ ।
कोरोनाबाट सिक्नुपर्ने पाठ : अन्धविश्वासको ऐजुरु खुर्केर फाल्ने अवसर
– शोभा जुलियट
समाजमा यस्ता रितिरिवाज छन जुन मनुस्मृतिका नियमले बाँधिएर यसरी नमासिने गरी कुरीतिको जरा गाडिएको छ । यही कारण समाज अझै पुरातानवादी सोँचबाट माथि उठ्न सकेको छैन । परिवर्तनका धेरै आन्दोलन भए तर समातामूलक समावेशी समाजको असली ढोका खोल्न नसकेको अबस्था छ । तर यस विषम परिस्थितिमा कोरोना देसानले निरास मात्रै होइन समाज परिवर्तनका नयाँ आशाहरु पनि धेरै जन्माएको छ । समतामूलक समावेशी असली नेपाली समाज निर्माण गर्ने सम्भावनाका ढोका पनि खुल्दै छ । सबैले यही आधारशिविरबाट नयाँ वहसको शुरुआत गर्न जरुरी छ ।
एक्काइसौं शताब्दीमा पस्चिमी मुलुकका केही हावाले गर्दा धेरथोर केही कुराहरु परिवर्तन भए । परिवर्तन त भयो मात्रै मान्छेको खानपान र लाउने संस्कृति । केही हदसम्म मान्छेको दैनिक जीवनशैलीमा फडको मारेको छ । तर परिवर्तन हुनुपर्ने मुख्य संस्कार संस्कृतिमा परिवर्तन हुनसकीरहेको छैन । आत्याधुनिक प्रविधिले मान्छेलाई सन्सार हातमा नै राखी दिएको छ र जीवन जिउन, सन्सार बुझ्न निकै सहज बनाएको छ । तर पनि दुःखको कुरा समाजमा चलीआएको कुरीतिहरु अझै जिउँका तिउँ जीवित छन । समयको फड्को एक्काइसौं शताब्दीमा फाल हान्दै छ तर नेपालीको साँघुरो सोंचमा कहिल्यै फराकिलो बन्न सकेन । अझै पनि अन्धविश्वासले नराम्ररी जगडीरहेको छ जुन लैङ्गिक बिभेदको सिकार भएर नेपाली नारीहरु बाँचीरहनु परेको छ ।
समाज परिवर्तन गर्ने ठेक्का लिएका मान्छे, सामाजिक हुन सिकाउने मान्छे पनि लैङ्गिक विभेदको पक्षपोषणमा उभिएको देखिन्छ । समाज र समुदायका अगुवा र राजनीतिक व्यक्तिबाट नै देशको विकास हुने हो । देश विकास गर्नमा महत्वपूर्ण भुमिका उनीहरुले नै खेल्ने गर्दछन् । नरनारी बराबरी, नारी पुरुष रथका दुई पाङ्ग्रा त भन्ने गरिन्छ तर व्यबहारमा उतार्न भने त्यति सजिलो छैन । जुन सदियौंदेखि एकल सनातन हिन्दू धार्मिक मुल्यमान्यताले होस् या पुरुषवादी चिन्तनले नेपाली समाजलाई पछाडि धकेलीरहेको छ ।
छोरा नभए अगती हुने भन्ने मान्यताले जबसम्म हामीहरुमा पिरोलीरन्छ समाजले विकासको निकास पाउँदैन । जसको छोरा छ त्यसले मात्र मरेपछि गति पाउछ, छोराले दागबत्ती दिन्छ, लास काँधमा हाल्छ, क्रिया बस्छ भन्ने मान्यता हामी माझमा जती गाढा बनार रहन्छ हाम्रो प्रगति उन्नतिको गती कम्तीमा पनि अझै आधा शताब्दि पछाडि धकेलिएर जान्छ ।
अचम्म लाग्छ । संसारभरि नै मान्छेको जन्म हुनमा नारी पुरुषको उत्तिकै भुमिका रहेन्छ । हाम्रो नेपाली समाजमा भने छोराले मात्रै सबै काम गर्न सक्छ र छोराले गरेको काम वैधानिक ठान्छ । जुन अन्धविश्वासले मरेपछि पितृ पार तार्न समेत छोरा नै चाहिन्छ भन्ने हिन्दू परम्परा र मान्यताको जगमा नेपालको कानुन बन्छ भने कसरी महिला, आदिवासी जनजाति, दलित, मधेसी, पिछाडिएको वर्गहरुले संविधानतः प्रदत्त समानताको हकको पुरापुरी उपयोग गर्न सक्छ ? महाअन्धबिस्वाशमा गुजिल्टिएको छ हाम्रो समाज । हामी त्यसैका अंग हौं ।
सृष्टि चलायमन राख्नको लागि नारी पुरुष अर्थात् भालेपोथीको मिलन हुन जरुरी छ । प्रकृतिले कतै पनि नारीपुरुषको भेदभाव गरेको छैन । ग¥यो त केवल संरचनामा ग¥यो । त्यो स्वभाविक थियो र हो । तर यहाँनेर बिबादास्पद तथा विभेदीत कुरा के हो भने पुरुष विना सन्सार नै रहँदैन भनिन्छ । पुरुषलाई पनि त त्यही महिलााले जन्माएको हो भन्ने कुरा भुसुक्कै विर्सिदिने समाज छ । हो साच्चिकै छोराले मात्र सन्सार धान्ने भए सायद यो सृष्टिको नियम नै अर्कै हुन्थ्यो होला । तै पनि समाजमा जे जस्तो रित व्याप्त भएपनि नारी सृष्टि हो । प्रकृति हो । शक्तिकेन्द्र हो । रचनागर्भ हो । जहाँ प्रकृतिको नियम भङ्ग हुन्छ, त्यहाँ सृष्टिले विनासको रुप लिन्छ । आखिर प्रकृतिको अगाडि सबैले हार खानैपर्छ । प्रकृतिले सिर्जीत सिर्जनाको अगाडि सबै लाचार हुनैपर्छ । जसले जेसुकै रितिथिती रखोस् । बचाउको लागि जे जस्तो नियम बनाओस् प्रकृतिको अगाडि सबैले घुँडा टेक्नैपर्छ भन्ने गतिलो शिक्षा दिएको छ अहिलेको यो कोरोना भाइरस महामारीले ।
अब नेपाली समाजले आँखा खोल्नु जरुरी छ । अझै पनि समतामुलक समानुपातिक समावेशी लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक नेपालमा त्यस्ता कुप्रथको पुच्छार समातेर वैतरणी तर्नु जरुरी छैन । समाजमा बसेपछि सामाजिक मुल्य मान्यताहरु हुन्छन् तर कुप्रथाहरुलाई अँगालो हालेर बस्नुको अर्थ रहँदैन र यो प्रगति उन्नतिको वाधक हो । छोराले दागवत्ती दिएपछि सरासर स्वर्गमा गइँन्छ भन्ने संकीर्ण विचारको अन्त्य आवश्यक छ । जबसम्म जनजनमा व्यप्त रहन्छ यस्तो लैंङ्गिक विभेदपूर्ण विचार रहीरहन्छ । देशको विकास हुँदै हुँदैन । र, अब यो संकीर्ण विचारलाई चिर्ने गतिलो बाटो कोरोना भाइरसको महामारीले खनेको छ । जुन धुलिखेल अस्पताल ल्याउँदा ल्याउँदै मृत्युशैयामा विराजमानी सिन्धुपाल्चोक बाह्रविसे राम्चेको सुत्केरी युवतीलाई कसैले शव बोक्न नमानेपछि अन्तिम दाहसंस्कारको लागि भक्तपुर अस्पतालमा टेन्ट टाँगेर बसेको स्काउटका रेस्क्यु टोलीले शव बोकेर पहुपति आर्यघाट ल्याएर विद्युतशवदहमा दागबत्ती दिएर अन्तिम सस्कार गरे । यत्ति नै काफी छ कि छोराले दागवत्ती दिँदा सरासर स्वर्ग जाने मुमान्यतालाई नजीकबाट सजिलै बुझिने उदाहरण । स्वभाविक अवस्थाको लागि आफ्नो पुरुषत्व देखाउन समाजमा बनाएको मान्यता कोरोना भाइरस महामारीमा गल्र्याम ग्युर्लुम्म भत्किएको छ ।
न आफ्नो श्रीमानले शव छुन पाए । न आफन्तले हेर्नसम्म मौका पाए । अनि अब यस्तो परिस्थितिमा कस्तो धर्म ? कस्तो नियम ? कस्तो संस्कारलाई उत्कृष्ट मान्ने ? आखिर एउटा अन्धबिह्वासको पर्दा ताँगेर महिला हिंसामा रमाउने समाजले गम्भीर भएर सोच्नुपर्ने यो सुनौलो मौका हो । सृष्टिभन्दा ठूलो केही हँुदैन र मृत्युभन्दा डरलाग्दो अवस्था अर्को हुँदैन । आपूm माथि पर्न जस्तो नियम बनाए पनि आखिर प्रकृतिसँग सबैले झुक्नै पर्छ । आफंैले बनाएको नियमले अरुलाइ दुःख दिने र घमन्ड देखाउनु हुदैन । समाज अब सुध्रिनुपर्छ । हरेक महामारीले एउटा नयाँ परिवर्तन र नयाँ सम्भावना बोकेर आउँछ नै । यो कोरोना महामारीले पनि अन्धविश्वासको ओतमा पलाएका ऐजुरुहरुलाई खुर्केर फाल्ने बलियो अवसर आएको छ । रुढीबादीको आडमा आफुलाई सर्वोत्तम दावी गर्ने हुतिहाराहरुलाई गतिलो थप्पड लगाएको छ । । अब यो विषम परिस्थितिले सिकाएको पाठबाट विभेदको पसल थापेर सम्पन्न बन्छु भन्ने समाजका ठेकेदारहरु र राजनीतिकर्मीहरुको गिदीमा मतामूलाक समावेशी समाज निर्माणको लागि सकारात्मक साँेच भरी दिन्छ कि ! कोरोना कहरले समाज र राजनीतिलाई गतिलो पाठ सिकाएको छ समादेशी समानुपातिक समाज निर्माणको आधार भनेका आम जनताहरुको चाहन हुन्न पन्ने । तर समाजले ती राम्रा कुराहरु सिक्छन् कि सिक्दैनन् ? न अब त बुद्धिको विर्को खुल्छ कि ?
–लिखुतामाकोशी १, कुपिन्ड, साब्ला, रामेछाप
हाल : बौद्ध, कामनपा ६, सिमलटार ।
कतारमा कोइँच संस्कृतिको रौनक : शाँदार पिदार मनाउँदै सुसेस कतार ।
भानु सुनुवार, २१ मे, दोहा ।
किरातीहरुको महान चाड “सालिवा शाँदार पिदार÷याक्वा तङनाम÷साकेला उभौली, येले थोचे÷येले तङबे÷येले दोङ्ग सम्वत्–५०७७ लाई तीन किरातीहरुले कतारमा गत १९ मे, शुक्रवारका दिन सुख, समृद्धि तथा शान्तिको कामना गर्दै भव्यताका साथ मनाएँ ।
तीन किराती कार्यक्रम मूल आयोजक समितिका संयोजक तथा सुनुवार सेवा समाज कतारका अध्यक्ष सायमुल सुनुवारको सभापतित्व र नेपाल प्रवासी आदिबासी जनजाति महासंघ कतारका अध्यक्ष देवराज राईको प्रमुख आतिथ्यमा आयोजित कार्यक्रममा दोहामा स्थापित राजनीतिक, साजिक तथा जातिय संघ÷संस्थाका प्रतिनिधी, बुद्धिजिवी, समाज सेवी र व्यवसायिकहरुको आतिथ्य रहेको थियो ।
ब्यानर उद्घाटन तथा दिप प्रज्वोलन पश्चात उपस्थित सबैले सामुहिक राष्ट्रियगान र ज्ञात अज्ञात शहिदहरुका लागि एक मिनेट मौधारण गरिएको थियो । यो धरती चुम्ने पहिलो हामी हौ मूलवासी भन्ने बोलका गीतमा तीनै सस्थाका कलाकारहरुले सामुहिक स्वागत गरे पछि कार्यक्रमले गति लिएको थियो । मूल समितिका सह– संयोजक तथा किरात याक्थुम चुम्लुङ कतारका का. वा.अध्यक्ष कतार शाखाका अध्यक्ष हर्क खजुमले स्वागत मन्तव्य सहित यस चाडका बारेमा प्रकाश पारेका थिए । मूल समितिका सह– संयोजक तथा किरात राई यायोक्खा शाखा कतारका अध्यक्ष एकराज राईले कार्यक्रममा सहभागी तथा कार्यक्रम सफल पार्न अहोरात्र खट्ने सबै किरातीहरुमा हार्दिक आभार तथा धन्यवाद ज्ञापन गरेका थिए । कार्यक्रममा उपस्थित अतिथी वक्ताहरुले कार्यक्रम सफलताको कामना सहित किरातीहरुको महान चाड उभौलीका वारेमा आ–आफ्ना भनाईहरु राख्दै शुभकामना व्यक्त गरेका थिए । Read More
नारी दिवस – आठ मार्च
आज हामी २१औँ शताब्दीको युगमा आधुनिकताको जीवनशैली र विकासवादी सभ्यतासँग आफ्नो तालमेल मिलाइरहेका छौँ िहजारौँ हजार वर्षको पुरुष(गुलामीपश्चात नारी सशक्तिकरणले नारी सचेतनासँगै मुक्तितर्फ क्रमिकरुपमा परिवर्तनहरु आइरहेको पक्कै छ ितर पनि यो शताब्दीको आधुनिक युगले नवीन संस्कृतिमा जति नै अभूतपूर्व परिवर्तन देखाए पनि हाम्रो देशको सन्दर्भमा सामाजिक(सांस्कृतिक विचारधारामा लुकेको परम्परागत जडता यति बलियो छ कि राजनीतिक विचारधारा र कानूनी रुपमा देखिएको परिवर्तनले सन्तुष्टि दिन सक्ने अवस्था अझै सृजना हुन सकेको छैन िअझै पनि हाम्रो समाज पुरुषप्रधानताजस्तो संकीर्ण सोचबाट मुक्त हुन सकेको छैन िसिंगो मानव समाजको सारा सभ्यता, संस्कृति र सामाजिक बिकासमा नारी शक्तिको उतिकै योगदान छ जति पुरुषशक्तिको िनारीमा प्रेम, कोमलता, ममता, सहनशीलता, धैर्यता, करुणा, वात्सल्यता आदि अनेकौँ गुणहरु विधामान हुन्छन् िशक्तिको अभूतपूर्व स्रोत र जीवनदायिनी भनेर चिनिने मातृशक्तिको यो सारा सभ्यता, संस्कृति र सामाजिक निर्माणको क्षेत्रमा बराबरी सहभागिता हुन नसक्दा, नारीहरुको योगदान कम देखिएको छ पुरुषको दाँजोमा िआफूलाई सर्वश्रेष्ठ घोषित गर्दै हरक्षेत्रमा पुरुषले कब्जा जमाएको छ र एक्लो पुरुषशक्तिद्वारा निर्देशित समाजमा नारीहरुले आफ्नो उन्मुक्तिको निम्ति अविराम संघर्ष कोरल्नुपर्ने बिषयउपर बोध गराउँछ अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस ( आठ मार्चले
िप्रत्येक वर्ष अङ्ग्रेजी महिनाको ८ मार्चको दिनलाई बिश्वभरिका महिलाहरुले, महिला हक हित र अधिकार सम्बन्धी मुद्दामा आधारित बिभिन्नखाले भेला, गोष्ठी नारी सशक्तिकरणर सचेतनामूलक कार्यक्रमहरु आयोजना गर्दै नारी दिवसको रुपमा मनाउँछन् िजसरी यस वर्ष पनि संसारभरिका महिलाहरुले ू१०७औंू अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस मार्च आठलाई विभिन्न नारी जागरण कार्यक्रमहरुसहित धुमधामले मनाइरहेका छन् । उसो त पुरै हप्ता नारी दिवस सप्ताहको रुपमा महिला अधिकारसम्बन्धी चर्चा परिचर्चा गरिदै मानिने महिला दिवस अर्थात् ९इन्टरनेशनल वूमेन्स डे ० नै बिश्व महिला दिवस हो । Read More