आजाद हिन्दका योद्ध : जसको जिन्दगी गाडी चालक बनेर बित्यो

कोइँचबु काःतिच
आजाद हिन्द तक्मा पाउने ११ जना व्यक्तिहरु मध्ये पाँच जना नेपाली पर्छन् । त्यसमा पनि एक जना कोइँच (सुनुवार) पनि थिए भन्दा धेरैलाई आश्चर्य र गर्व दुवै लाग्न सक्छ । हो, उनै आजाद हिन्द जस्ता सम्मानित भारतीय पदक पाउने व्यक्तिको पुरा जिन्दगी गाडी चालक बनेर बित्यो । पुरा भारत देश गाडी र चालक ती योद्धा कोइँच ।
२१ तारिख, फेब्रुआरी १९२५ का दिन दारजिलिंको बान्नोकबारन टि स्टेटमा रबिलाल र साबित्री सुनुवारको कोखबाट यस्तो एउटा कोइँचको जन्म भयो जसले कहिल्यै जीवनमा हार खाएनन् । किशोर अवस्थामै गाडी चलाउन सिकेका उनले विश्व युद्धाको लागि मानव संसाधनको पुरा गरिदिए ब्रिटिशको लागि गुम पहाडको डिपोबाट रिक्रुट बनेर २१ मार्च, १९४१ मा । इन्डियान आर्मी अर्डिन्यान्स कार्पोरेशन टेरेनिं सेन्टर जबालपुर, मध्ये प्रदेशमा तालिम पुरा गर्दा नगर्दै दक्षिण अफ्रिकामा युद्धा गर्न पुगे पुरै पल्टनको साथमा ।
पृथ्विको पल्लो फाँटबाट वल्लो सुर्का सिंगपुर आएर अग्रपंतिमा युद्धा गर्ने क्रममा जापानी युद्धावन्दी बन्न पुगे उनी । युद्धाबन्दीको क्रममा नेताजी सुवासचन्द्र बोसको आजाद हिन्द फौजका रिक्रुट बन्न पुगे १५ फेब्रुअरी १९४२ मा । आजाद हिन्द फौजको पक्षधार भएर उनले फेरि उनलाई भर्ती लिने ब्रिटिस विरुद्ध नै युद्ध गरे बर्मामा शख्त घाइते बन्न पुगे । यसरी घाइते भएपछि उनी आर्मी अस्पतालमा भर्ना भए । आजाद हिन्द फौजको पक्षबाट उनले जापानी फौजलाई शत्रु पक्ष ब्रिटिशलाई पेल्दै आउने क्रममा रंगुन आइपुगेपछि जापानी फौज फिर्ता भयो अमेरिकाले जापानी शहरमा एटम बम खसालेपछि । उनी पुनः व्रिटिशको युद्धावन्दी बने । पछि बर्माबाट उनलाई जेसोर जिल्ला क्याम्प बंगाल ल्याइयो र कोर्ट मार्सल पछि उनको जागिर खारेज गरियो । उनी मुक्त भए । साधारण नागरिकको जीवन जिउन दार्जिलिं फर्किए ।
आप्mनो घर फर्केपछि उनले पुनः अगाडि जानेको पेशा अँगाले । २७ वर्षसम्म दार्जिलिं डिस्टिरिक्त स्कुल बोर्डमा गाडी चालकको काम गरेर १९८४ मा सेवानिवृत भए । २६ जनवारी, १९७४ मा दार्जिलिं डिस्टिरिक्ट म्याजिस्टेरेटबाट मातृभूमि रक्षा स्वतन्त्रका लागि युद्धा गरेको हुँदा कास्य पदक प्रदान गरियो । यसको अलाव अन्य धेरै सम्मानहरु उनले पाएका छन् । ब्रिटिस दासत्वबाट मुक्ति पाउन र स्वतन्त्र भारत बनाउन उनले दिएको योगदानलाई कुनै पनि भारतीले बिर्सने छैन । अभैm पनि उनी स्वतन्त्र सेनानीको रुपमा भारत सरकारबाट पाउने सुविधा उपयोग गरिरहेका छन् । आप्mनो व्यक्तिगत पहिचान मात्र बनाएनन् आम कोइँचको शिर पनि उच्च पार्ने काम गरेका छन् कृष्णबहादुर सुनुवारले ।
विश्वको इतिहासमा कोइँचको पनि इतिहास प्रत्यक्ष अप्रत्यक्षरुपमा जोडिन पुग्छ चाहे त्यो पहिलो विश्वयुद्धको कुरा गर्रौ चाहे दोस्रो विश्व युद्धको । अहिलेको जस्तो अत्याधुनिक हातहतियार नभए पनि नांगो खुकुरि बोकेर युरोप अमेरिकामा जीवन आहुति दिए । युद्ध बन्दी भएर जापान पुग्दा कति कोइँच उतै मरे कतै लेखाजोखा पाइँदैन । यसको एउटै कारण थियो पहिचानको संकट । कोइँच भन्दा कसैले नबुभ्mने, सुनुवार भन्दा कामी मानिने । सजिलो उपाय थियो जातै फेर्नु । यो समस्या कोइँचको मात्र थिएन, सबै नेपाली आदिवासीको थियो । कसो कसो मुखिया लेखेर आप्mनो परिचय दिने दोरलिंमा सुनुवार जातिय नाम लेखेको हुनाले उनी कोइँच हुन् भन्नेसम्म चिन्ने आधार बन्यो ।
कृष्णबहादुर सुनुवार जस्तै धेरै कोइँचको देन छ भारत बन्नुमा, भोटां बन्नुमा, बर्मा बन्नुमा, हंकं बन्नुमा अनि ब्रिटिश भइरहनु मा । नेपाल त पूख्र्यौली थलो नै भयो । तर भारतको सिक्किमले बाहेक अन्य ठाउँमा कोइँचको पहिचानको लागि सम्मान गरिएको छैन । स्वयम् कृष्ण बहादुरहरुका जिल्लो दार्जिलिंमा उनीहरुको पक्की पहिचान कोइँच (सुनुवार) स्थापित हुन सकेको छैन । नेपालमा समेत कोइँच आप्mनै माटोमा कोइँच बन्न पाइरहेका छैनन् । न त बाहुनबादी मनु सोंचका कोइँचमा त्यस्तो चेत जागेको छ ? जे होस् कृष्णबाहादुर सुनुवार, सुनुवार भएर इतिहासमा लिपिवद्ध भएका छन् । आशा गरौं कुनै दिन उनको नाम केर सोअ्तिच कोइँच भनेर लेखिने छ ।
सन्दर्भ सामग्री स्रोत : जनपक्ष मासिक, भगत सुनुवार द हिमालयन विकन, दार्जिलिं ।