मै हुँ भन्नेहरुलाई थारिथिमलो क्याःब र क्याःब नाइलुको गतिलो झापड

–कोइँचबु काःतिच
धेरै कोइँचलाई लाग्न सक्छ कोइँच भाषा बोलेर कुनै फाइदा छैन । फाइदाकै कुरा गर्ने हो भने त कोइँच भएर जन्मिनु मै पनि फाइदा कहाँ छ र । नेपालको हकमा त खस बामन भएर जन्मिदा राम्रो । युके, अमेरिकामा गोरो छालाको वंशमै जन्मिदा राम्रो होइन र !
अवश्य धेरै कोइँचहरुलाई लाग्न सक्छ अवको जमना आइ टी को हो । यो जमना वान टच एराको हो । कोइँच भाषा, धर्म, संस्कृतिमा रत्तिनु, रल्लिनु भनेको काम नपाएकाहरुको दिन कटौनी बेजो मात्र हो । तर भर्खरका यी गधापच्चिसे उमेरका कोइँच बौलाएका नै हुन त ?
खै के स्वर्थ हो उनको प्रत्येक छुट्टीमा नेपाल टेक्दा कोइँच भाषामा एक एक कृति कोइँच समाजलाई दिने गरेका छन् । थाहा भएन किन हो ? उनी के चाहन्छन् ? ब्रिटिश गोर्खा आर्मीको रिक्रुट तालिम सकेर आफ्नो माटोमा पाइला राख्दा उनले कोइँच भाषाको गीतको म्युजिक भिडियोमा अभिनय गरे । अहिले एक वर्षपछि नेपाल फर्किएका छन् । तर उनले सिंगो कोइँच समाजको लागि आफ्ना दाजु थारिथिमलो क्याःबसँग मिलेर कोइँच भाषाको कविता संग्रह आँस इँगि साया उपाहार दिए । उनी केही नभएर पनि केही भएका छन् । सबैले भोलिकै लागि काम गर्ने हो । उनीहरुले पनि भोलिकै लागि काम गरेका हुन । फरक यत्ति हो उनीहरुले भौतिक जीवनको अन्त्य पछिलाई पनि केही गरेका छन् ।
अहिलेसम्म कोइँच साहित्य प्रकाशनको लागि कुनै पनि कोइँच ब्रिटिश गोर्खाले एक सुको खर्च नगरेको बेला एक जना पट्ठो कोइँच युवाले केही गरेर देखाए । खोइ कुन्नी अरुले कतै लुकीछिपी त्यस्तो शुभ कर्म गरेको भए के जानी ? हामीले खेख्न पाएका थिएनौं । अब भने बाटो खुलेउ कि जस्तो लाग्यो ।
हुन त खस भाषामा लेख्नेहरु नै पनि कहाँ छन र र्हौं, कोइँच ब्रिटिश गोर्खा ? क्या. तिलकबहादुर (उनको संग्रहमा तीनवटा कोइँच भाषाको गीत पनि समवेश छ ।), केदार संकेत त हुन् मुश्किलले (फुटकर कविता कथा लेख्नेहरुलाई नेपाली साहित्य फाँटमा साहित्यकारको रुपमा गन्दैनन् । पुस्तक नै प्रकाशन गरिनु पर्छ रे साहित्याकारको कित्तामा उभिन । यहाँ पनि खस बामनको एकल परिभाषा छ) । तर अबका नयाँ पुस्तमा भटाभट साहित्यकार जन्मिउन हाम्रो प्रार्थना छ इँगि सायासँग । त्यो पनि कोइँच भाषामा लेख्ने ।
डा. लाल रापचा पस्चिमी साहित्य समालोचनामा कोइँच साहित्यलाई माखेसाङलो गाँस्दै आँस इँगि साया र यसका श्रष्टाका वारेमा भन्नुहुन्छ– ‘व्रिटिश साहित्यको विकास चौंधौं शदीबाट शुरु भएको हो । अब कोइँच साहित्य २१ सौं शदीबाट शुरु भएको छ । त्यहाँ कसरी साहित्यको विकास भयो भन्ने कुरा खर्लक्क निल्नु होस नव कवि भाईले । बन्दुक गोलीगट्ठासँगै व्रिटिश साहित्यको भारी पनि बोक्नुस, ट्रेन्चमा बस्दा पनि घोक्नुस, विसाउँदा जहाँ पनि पढ्नुस र त्यसको सार खिचेर, उनीहरुको सिको गरेर, उनीहरुको ज्ञान प्राप्त गरेर, कोइँच साहित्यमा परावर्तन गर्नुस । हामी पनि विश्व साहित्यमा चाँडै स्थापित हुन सक्छौं । तपाईँ त्यो मुलुकमा हुनु हुन्छ । त्यहाँको ज्ञान यहाँको कोइँचलाई उनीहरुकै भाषामा सिकाउनुस् । तपाईँ प्रति हामी आशावादी छौं ।’
आँस इँगि सायाको समिक्षा गर्दै कवि अतित मुखियाले थप्नुहुन्छ, ‘हिजोआज विश्व साहित्यले भर्जिन मिथको खोजी गरेको छ । त्यस्तो भर्जिन मिथ मात्र आदिवासी साहित्यमा पाउन सकिन्छ । यसैले यस आँस इँगि साया कोइँच कविता संग्रहमा छरपष्ट भर्जिन मिथहरु छन् । जसले विश्व साहित्यलाई नयाँ स्वाद पस्किन सक्छ । कुरो भाषाको हो । यी कोइँच भाषामा लेखिएका कविता पनि विश्वको जुनसुकै भाषामा उल्थ गर्न सकिन्छ । भाषा समस्या होइन विचार पहिलो कुरा हो । विचार साहित्य सिर्जना हुन्छ । यसैले म अंग्रजीमा लेख्दा ठूलो हुन्छ सबैले पढ्छन् । खस भाषामा लेख्दा सबैले बुभ्mछन् भन्ने संकृणा मानसिकताबाट मुक्ति लिन सकियो भने साहित्य सिर्जना सजिलो हुन्छ । जुन समुदाय र संस्कर संस्कृतिको बढी ज्ञान छ त्यसै विषयमा बढी कलम चलाएन सकिन्छ । यसैले होला यस कृतिमा गहकिला कुराहरु आएका छन् । विचारले निर्देशित कविताहरु यस कृतिमा छन् जसले आम कोइँच मात्र होइन आम साहित्यप्रेमीहरुलाई नौलो स्वाद दिने छ ।’
क्युइँतबु कल्याण कोषका अध्यक्ष रणवीर सुनुवारको अध्यक्षतामा साहित्यकार मनबहादुर मुखियाको प्रमुख आतिथ्य तथा सुनुवार सेवा समाजको अध्यक्ष मनप्रसाद सुनुवारमो विशिष्ट आतिथ्यमा लोकार्पित पुस्तक आँस इँगि साया थारिथिमलो क्याःब र क्याःब नाइलुको कोइँच भाषामा लिखित पहिलो संयुक्त कविता संग्रह हो । आइतथा बुज (गुप्तेश्वर) चुले पुँ १ लेङलेङ (रामेछाप) मा जन्मिएका कविद्वयको कृतिले आम मै हुँ भन्ने कोइँचहरुलाई गतिलो झापड दिएको छ जो आफुलाई जान्ने बुभ्mने र पैसावाल हुँ भन्छन् । उनीहरुको इतिहास उनीहरु बाँचुञ्जेलसम्मको हो तर यी दुई क्याःब दाजुभाईले युगयुगसम्म बाँच्ने काम गरे र हामी कोइँच हुँ भन्नेहरुको चिनारी बचाइ राख्ने काम गरे । एक दुई हजार समाजलाई आर्थिक सहयोग गरेर नाक फुलाउनु भन्दा यस्तो कहिल्यै नमर्ने र आफ्नै इतिहास जीवित राख्ने काम सबै कोइँचले गरे राम्रै हुन्थ्यो कि !