परम्परा र समयलाई जोडेको साराकाे मुक्दुमि चित्रकला

–काेइँचबु काःतिच

सारा तुनिच अर्थात दुर्गा सुनुवार । सम्भवत उनमा मुक्दुमको मेग्यो चढेको छ । र त MFA 1st semester display मा उनले समसामायिक जल्दोबल्दो सन्सारको समस्यालाइ देखिन् र क्यान्भास पोतिन मुक्दुमि दिव्य कुचीले । मुस्किलले औैलामा गन्न सकिने कोइँच चित्रकारहरुका लागि उनको चित्रको महत्व थाहा छ । कलाको दृष्टिकोणमा उनका कला बुझ्न मथिङ्गल त्यति घोत्लिनु पर्दैन अर्थात उनकाे चित्रकला अमुर्त छैनन् ।

हुन त उनले यसभन्दा अगाडि पनि कोइँच संस्कृति झल्किने चित्रकला प्रदर्शनी गरीसकेकी हुन् । तर त्यो कलाभन्दा यस पटकको कला प्रदर्शनीले कोइँच परम्परा र वर्तमान समयसँग नजीकबाट मिहीन पाराले जोडेकाे छ । यसो भनौं विश्वले भोगेको व्याथा बोकेको छ ।

कोइँच कला संस्कृतिमै बसेर पनि सन्सारसँग समवेदना सटासाट गर्न सकिने सन्देश दिएकी छिन् । एक पटक कोइँचको आदिम जनजीवनतिर फर्काएकी छिन् वर्तमान टेकेर । कन्दमुल र सातवटा काँसाको थालले कोइँचको उबेला र योबेलालाई सात तला उँधौली आयनसँग जोडेकी छिन् ।

कोइँचमा छ महिना लेक उत्तरायन र छ महिना बेँसी दक्षिणायन गर्ने पुरानो चलन अहिले भने मात्रै संस्कृतिमा सिमित रहेको छ । यसाे भनाै गाेठखर्क लेकबेँसी गर्ने दिन इतिहास भए ।  उभौलीमा ९ तला र उधौलीमा ७ तला (साकुर) पिदार गर्ने संस्कार भने यथावत छ । यही समयसंस्कारलाई भिजुयल आर्टको माध्यमबाट बौद्धिक वहसको थालनी गरेकी छिन् उनले । याे भन्दा सुखद कुरा काेइँचहरुकाे लागि अरु के नै हुन्छ र । सँगसँगै यो समय कोभिड १९ ले आक्रान्त समय हो । यसैले इम्युनिटी पावर बढाउन सकियो र प्रकृतिसँग सहकार्य गर्न सकियो भनेमात्रै कोरोन भाइरससँग कुस्ती खेल्न सकिन यथार्थ कसैबाट छिप्न नसकेकै कुरा हो । यसैले कोइँचहरुले उहिले र हालसम्म पनि कला, दासु, श्योकात, खिँःरेबि, काइँति, बाकिरेबि खानु शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई मजबुत बनाउने अचुक उपाय रहेछ र हो भन्ने सन्देश पस्केकी छिन् ।

उनले सबै चित्रहरुकाे भुइँमा सेतो, रातो र कलो रङको प्रयोग गरेकी छिन् । मुक्दुमी रङ्ग भनेकै रातो र सेतो हो । सेतो रङ्गलाई तटस्थ शुभ रङ्ग र पुरुषको प्रतिक मानिन्छ । रातो रङ्गलाई सृष्टि गर्ने न्यानो र संघर्ष अनि महिलाको प्रतिक मानिन्छ । काेइँचमा यही सेताे र राताे दुइ रङ्ग नै चलनचल्तीमा छ । यसैले कोइँचहरुमा २ र ८ लाई शुभ र १ र ४ लाई अशुभ अंक मानिन्छ । त्यसैगरी हरेक चित्रकाे भुइँ रङ्ग कालाे प्रयाेग गरेकी छिन । कालो रङ्गलाई कुलपुरोहित र दुइ पुस्ताहरुको पृष्ठभूमिमा मात्रै प्रयोग गरेकी छिन् । कालो रङ्गलाई अशुभ मानिन्छ । यसैले काेइँच संस्कृतिमा पोइँबो ग्याँमिले नराम्राे अपसकुन (खड्गो) काट्दा कालो धागो, कालो अक्षेता र कालो कपडाको प्रयोग गर्छन् ।

कालो रङ्ग पनि दुई पुस्ता भनौं या बुबाछोरा र आमाछोरी उनीहरु कलो रङ्ग प्रयोग गरेको कंक्रिट शहरतिर जानु कोइँच संस्कृति संकटमा रहेको देखाउँछ भने पोइँबो र ग्याँमि दुई जनाको भने पछाडितिर कालो रङ्गमा कंक्रिट शहरकाे घर देखाउनु भनेको कोइँच संस्कृतिलाई संरक्षण गर्न वा दुमा लाप्चो (खुवालुङ) बाट सुरक्षित निक्लन अब सबै नयाँपुस्ताले कोइँच संस्कृतिलाई अवलम्बन गर्नुको विकल्प नरहेको बताएकी छिन् ।

चित्रकाे भुइँकाे प्याट्रनहरु सबै काेइँच मुक्दुमी चित्रा र वाद्यवादनहरुबाट खिपेकी छिन । जसले मुक्दुम र संस्कृतिमा उनकाे लगाव र गम्भीरता के कतिसम्म छ भन्ने प्रष्टैसँग देखिन्छ । यति गहिरोरुपमा कोइँच संस्कृति माथि कलाकृति सिर्जना गरिएको र प्रर्दशनी गरिएको यो नै पहिलो हो । सारा तुनिचको भविश्य अझ उज्ज्वल होस् भन्ने हार्दिक शुभकामनासहित । शुभाशिष ।