जीवित संग्रहालयमा परम्परागत कोइँच खिँ निर्माणको क्रममा

चुप्लु दाम्लोच । ३ माघ, काठमाडौं । जीवित संग्रहालयमा परम्परागत कोइँचखिँ निर्माणको अन्तिम चरणको कार्य हुँदै छ । आजभन्दा १० वर्ष अगाडि नेपाल जातिय संग्राहायले शुरुमा १२ जातिको खानपान जीवनशैलीलाई नेपाल पर्यटन बोर्डमा संग्रहालय स्थापना गरेको थियो । अहिलो सोही संग्रहालयले दक्षिणकाली जाने बाटो नजिकै हात्तिवनमा २०० रोपनी क्षेत्रफलको सरकारी जग्गामा नेपालको आकारमा नेपालमा बसोबास गर्ने सबै जातजातिको घर निर्माण गरी सोही घरमा एक परिवार राखी हुबहु त्यही जातिको सामाजिक चालचलन र जीवनशैली स्वदेशी तथा विदेशी पाहुनाहरुलाई देखाउन जीवित संग्राहलय बन्ने क्रममा छ । शुरुमा संग्राहालय संस्थापक १२ जाति (कोइँच, शेर्पा, रार्इ, लिम्बु, तामाङ, बाहुन, गुरुङ, चेपाङ, थकाली, मगर, थारु, नेवार) हरुको घर निर्माण गरी अन्य जातिहरुको घर क्रमशः प्रथामिकीकरणको आधारमा थप्दै जाने योजना रहेको संस्थाका अध्यक्ष बमकुमारी बुढा बताउँछिन् । यी १२ जातिको घरको स्थलगत अध्ययन तथा नक्साङ्कन कार्य अन्तिम चरणमा पुगेको छ । कोइँचको परम्परागत घरको नमून माथिल्लो बुज (गुप्तेसोर) परशुराम सुनुवार (हरिलाल सुनुवारको बुबा) को घरलाई आधार बनाइएको छ । सुनुवार सेवा समाज पनि नेपाल राष्ट्रिय जातिय संग्रहालयको संस्थापक सदस्य हो । यसरी शुरुमै कोइँचको घर संग्रहालयमा समावेश हुनुमा नेपाली कांग्रेस ओखलढुंगाका नेता तथा पर्ूव जिल्ला सभापति महेशकुमार कोरमोचाको ठूलो हात रहेको छ । कोइँचको संग्रहालय निर्माणमा रणवीर सुनुवार (रगनी ओखलढुंगा), तोरणबहादुर सुनुवार (भूजी, रामेछाप), राधादेवी सुनुवार (गुप्तेश्वर, रामेछाप), पर्ूवसभासद दालकुमारी सुनुवार तथा ले. मानबहादुर सुनुवार (गुप्तेश्वर, रामेछाप) सहयोग रहेको छ । उत्तमकुमार सुनुवारले संग्रहालय ढाँचा तयार गर्नु भएको नेपाल पर्यटन बोर्डको कोइँच संग्रहालय निर्माणमा सुनुवार सेवा समाजको तत्कालीन अध्यक्ष लोकप्रिय सुनुवार व्यवस्थापन संयोजन गर्नु भएको थियो ।
अहिले सरकारले यस संग्रहालयका लागि केही टोकन मनीको रुपमा लगानी गर्न शुरु गरेको छ । विभिन्न १२ जातिको स्थलगत अध्ययन तथा नक्सा तयार पार्न संस्कृति मन्त्रालयले पुरातत्व विभागको निगारानीमा लगानी गरेको छ । पहिलो चरणको परम्परागत कोइँच खिँको नमूना नक्सामाथि पुरातत्व विभाग सिंहदरबारमा छलफल भईसकेको छ अन्तिम छलफलको क्रममा रहेको जानकारी संग्रहालयका उपाध्यक्ष दालकुमारी सुनुवारले दिएका छन् ।
कोइँच माइता खिँ रिरिखिखि पा कोःथि लाशोनु …
इँचिचि शेत इँचिचि हाइचिगेरचि, रिमशो लोः काःके सारा ।
-कोइँचबु काःतिच
क्लाअÞबाल कुअÞबुल दुम-ङा बाअÞता- नाअÞतिरे बोसमि कुक-रुरु बाअÞतिके । ओतथि पेरागे बाल-खिँङा नेपालि बुँबेर-आम । गो बोसङा ए साइदमि नाङ । प्लेततिला सुनि ६ दुम-मेनु गाअÞशो । इरि आइत-था हुँगा जादिश-शोनु वोइँश-शो मे मेको बाल-खिँङा बुँबुर-आम । ङोइँसेखेममिन बिच-चुक पाइत-ति । गो बोसआ किम-सुलगे नाङ । ‘मेअÞनुङ गो किम-सुल-गे बाअÞनुङ’ – देँता । गो याअÞसाङ । याअÞसोनु बाअÞतेक बाःसिफुइलि बÞोइक-खि बाअÞमाता । आँ गुइफुइलि लुमसाउ । चिले पाइता । रिस-साउ ब्लेक-देश-शा । राइच-चा दाअÞति । देँचा मालश-शो चोःचो फ्लोअÞचा दाअÞति । बाअÞतेक ब्लाइदो -सित) आ गाःर-को -कबार) थुःता मिनु बाअÞति ।
जिरिकोमथि केम-मा -काच-चि) लाँ । साप-पा हिम-ताउ । गेनाइ लाअÞदि ब्लुपचा पाइबा । गेनाइ लाअÞता ख्लुसिचा मालबा । थुँ चिउ चिउ दुम-पाइश-शा लाँ प्लेअÞसाउ । सिङ-गातआ दिः तागामआ ताः लाँ सेल-ना सेल-ना बाअÞतेमे । लाँ यो साप-पा हिँचाङा । मागुपशो । उपालथोइँथे -आपथेरो) । मेः तारि यो लाँइ खोइश-शा मुर गुमना गुमना गाःअÞता । थोसे लाअÞशो नोले लाँ दोना दोन बाअÞतेमे – खिमकु दामशिपा -ब्लिज) एरे । दामशिपा आइच-चि हाँबु शिब-लायेला पिशो बोस ग्याम-मात । मेकेला मुरु नेललि आइँ ङोइश-शो बोसमि प्लिअÞतु । साप-पा चोअÞथ-रि नोतथि-रि मुरु ङोइँसाम । मुरु साप-पा रेके पामतेमे । बालो पा जिरि लिङ-कान ग्लुःशो । १० दुम-मात लिअÞक्योमि सुनिङा ।
मेकेला यो मुरु सुपताउ । चारिकोत कोमथि थेमथेर -लोकाल) मेकेल सुमपेर -सुपर) देँशो नेःशो नाङ । शेङना गो आइँ ङोइँश-शो बोसमि दोलाल-गात कोमथि मुरु खुपताउ । खामे नाअÞति ब्लाःलानोलेङा २ दुममेनु मुदेमि जाचा योअÞतु । मेको यो गामशो । साप-पा माब्लोःशो लाअÞति । मोशिलाइ यो मुदेङा खामे देँशोनु आँ राँ जाउ बोरबा । मे तारि नाअÞति २ दुम-मेङा खामे । गामशो । खाइ यो सिअÞशो । जिज जिजि बाअÞता । गिखाइ, जिशशो खेखाइ -आचार), लेदेब -दाल) । बÞा शे कोइना कोइना नामनाति । माजाइनुङ दे लेत-ताङ । बालो पा नाःदो ६.३० दुम-मेनु कोतेसोर तोइँताउ । मेकेला गो चाबेलङा बोस ङोइँश-शा खिँ ७ दुम-मेनु जाअÞति । माइति कोइँच खिँ कोथ नु कोइँथि आइत-था बुज, लेक खारगा, पिरदि लाशो नाङ – का पुरातात-तो हाकिम राम कुँवार हेर आरकिटेक-टा इन-जिनियर आराति पोख-रेल लाइश-शा ।
दासाइ ङोइतिन वोनकिङ जाअÞशो नामनाति – किरिङरिङ ।
नामसेवल – गोमि पोअÞता ।
जेउ सर, गो आइ सि सि साङगाहारालायेआ कानसालतेनसिला । फिलद बिजितमि माइति खिँ कोःथि लाचा मालशो । गेना राचा दुमबा दे – – एरिगेला काःलेमिन नेललि लोः थुमतु ।
लो मोङाना गो एचचिन चिँ माराइनुङ । आसोज १३ कोमथि गो बिजि नुङ । १३ नाबु आइँ सुनुवार सेवा सामाज साङसथाङा काथमानदु जिलला साममेलान बा । मेको थुमशो नोले चिँ गेनाङाना यो राइनुङ – लोःला पाइतता ।
दुमबा सार । गो १३ गाते नोले वोनकिङ पाइनुङ एँ दे वोनकिङ कित ख्लोइततु ।
मेकेला माराइ लोःसि मादुम । माग्लुमसे । गोमि कोइँच रुमदेलबुमदेलमि यो लोः पाःता । लो बुजमि माइति कोइँच खिँ कोःथि लाचा मालताउ दे वोनकिङ जाअÞशो नामनाति । तेको खिँ मे – दे बुअÞसु निकथु मुलिच -मनप्रसाद) नु । लेसना गोः किङलो थारचाकालि यो रुः कोःथि लाचा मालशो नामनाति ।
नोःले किङलो रुः कोःथि लातेक लोः दुमता । मेको कनसालतेनसिमि वोनकिङ मापाउ । मोदे निकथु मुलिच नु कोरमोच पाम ला बुज रुः कोःथि योलचा दुमता । गोः दिअÞति ।
काःलेमिन काःतिक १७ नाःबु मातुइशशो मुरुआ वोनकिङ जाअÞता । पोअÞता – हेलो सार गो आइ सि कानसालतेनसि ला । साबेर कोइँच खिँ कोःचा लाचा मालदेउ वोनकिङ शाँ, देँता सोअÞति काःमि ।
अँ, देँःचा मिनु मार दुम-मे – गोमि मार पाचा मालदि – – लेफा लेत-ताङ ।
सर, मुल गेना लाचा माइ फिलदामि – तिहार नोले दे ङोइति –
साबेरन देँशो नाङ शाँ । गो आसोज १३ नोले गेनाङाना यो राइनुङ दे । दुमबा गेना लाचा देअÞनिनि, मे नाअÞति लाइ ।
तिहार ङोइति लाइ माइ दे नोःले – मार पाइ माइ –
तिहार नोले लाइ ना मादुमबा –
दुमताङाना दा एको हापतामिन थुमचा कोँ देँशो नाकि । वामनिमआन नेललिके नुमने नुमता । मुसताङ नेललि लाशा जाअÞतेमे ।
दुमबा मो ङाना यो । गो दा फुरसादान मे ।
लो सार सारनु लोः पा नोले वोनकिङ पाइनुङ एँ – वोनकिङ दिअÞ ग्लोइतता ।
मेकेला कोइँच रुमदेलबुमदेलङा बुअÞसुनु लोः पाःता । आँमि एरि देलङा रुमदेलबुमदेलङा बुअÞसु उततारकुमारनु लोः पाइनुङ देँशो नामि । गो हेममाइ पाः बाअÞति । जाचातुचा बाअÞचा माराइ उपालथोइँथे मादुमबा देँशो नामि । पारदिपकेमि होताल बा मेकेरे माराइ माराइ गोरापेनदा बा देँतेमे ।
आ साँबु नाअÞतिनोले वोनकिङ जाअÞता – गो कानसालतेनसिला । गो सारनु लोः पाःता नितथि माङगलावार लाचा ने दुमबा मामे – लाचा जाचा कानसालतेनसिमि ब्लाइबा । इन तातेक केःत पारयेतानबोरदला ताअÞनिनि ङाना यो मेकेला ताअÞचा मामेङाना ते देँचा दुमबा मेकेरे गो चोअÞनुङ ।
दुमबा मार पाचा ग्युपनिनि मोन पाचा ।
लोः नुपता । गो आम गेःमि खोइत-ता । मेकेला लोःसि माराइ मादुम । आ दिःसा लेँशा वोनकिङ जाअÞता । सार दिसा, लाचा देँशो । तिकात ते ख्लोइच-चा माइ –
माइति बोस पारकामि ताइँसिबा । गुपतेसोर लातेक तिकात दे ख्लोइचचा ।
लो दुमबा । तिकात ख्लोइश-शा वोनकिङ पाइनुङ एँ सार ।
वोनकिङ ख्लोइततु । गो वालाइ पा आम गे पा बाअÞति । आ चिःबेरमि वोनकिङ जाअÞता – ला तिकात ख्लोइतता । दि सुनि ५.३० मि जाअÞचा नाइला, बोस पारका ।
ए कोतेसोर ला ङोइँचा गारबा । गो मेकिन जाअÞनुङ ।
लो लो गो मेकि जाअÞचि खेम इनकालि वोनकिङ पाइनुङ ।
आइँ लोः नुपता । गो आम गे पाचा गोःता । कोतेसोर जाअÞदितति । मेकेरे, वेब ला साहाकारिङा दामलो सोइशशो । मेकेला गो गेतथि साहाकारि आदेचचेआ खिँ लाइँतासकु सामिरनु । मेकेरे साहाकारि दोपा ङोइँति खुलचा देँशो लोः दुमता । इँचिखोइ योमलातामसि खिअÞसाउ । मेकेले गो गाअÞतासकु । सामिर लापु खोइततु । गो चाबेल खोइतता ।
खिँ जाअÞदिश-शा दि सुनि गुपतेसोर गाअÞतेक वाःसि शेलता । काः काः पा मुअÞता । मेकेला इप-ति ।
सुनि हेराला ङा दुम-मे बाअÞता, गो सेँसिङानु । कुल चिअÞसाङ । मेकेला ओइँमा कुरता मिनु गाअÞना गाअÞना माहाँकालला चाबेल ग्लुःति । मेकेरे माइत बोसपारक लातेक बोस कोःता । तेइ माजा । सिनाअÞतिन कोतेसोरला ङोइँनुङ दा देँशो नाङ । मार पाङ मार पाङ दुम-ति – कोतेसोर लाइबा बोस गादिला ताइँसाउ । आ माराइ दुमला दे कोतेसोरङा माइकोरोमि ङोइँसाङ । मेकेला कोतेसोर जाअÞदितति । आँ मोबिलमि केत यो नुपशो नामनाति । मे मोदे वोनकिङ पाचाकालि मोबिलमि केत यो मानामनाति । मिनु वोनकिङ पाचाकालि लाम-बार यो मानाम-नाति । ङोइँति नाअÞति पाशो वोनकिङ मेको तिकात ख्लोइत-ता देँबा आलके कोँ दे गुप-ता मिनु नाग सिदिएमए सिम फाइत-ता आँ मोबिलमि । मिनु वोनकिङ पाःता मारेमे मारेमे दे । वोनकिङ मिशिआलमिन पोःतु । माराइ हेर लोः मापाथु हिललो पाःता- एच-चि तेः मे – बोस पारक मे –
आँ गो बासपारकमि नुङ, ते बाअÞचा दुम-मे दे लोःला पिता ।
गो कोतेसोरमि नुङ दे । मुल वोनकिङ पानिनु एको लामबारमि पाचा एँः ।
लो लो दुमबा । गो बानेसोर जाअÞङानु वोनकिङ पाइनु एँः ।
कोतेसोर जाअÞशोनु पाशा दुमबा । गो लाँउइँ नुङ । बोस नामबार काका दोशो ने –
६१४ ।
माराइ मादेँथु वोनकिङ दिअÞ ख्लोइता । आँ देब्ला मेकोन चिँ मादार-शो बा । देँचा माल-शो नु रुपचा मालशो लोः नुममेङा मेरे सुइके वोनकिङ बाअÞला माराइ मादेँथु दिअÞ ख्लोइनुङ । नेल-लिमि चिलेरुइना पाइनिमि । मोङाना यो देब्ला मायोल-शो बा । वोनकिङ पाशोमेरे आ ङारमि चेरेलिल, सेउ, जेमलाहाअÞसि दे सेवालगावाल थाइँतेक देब्ला गेनाइ मालि । मोबिल ला मामे, नेतमि बाअÞशोनु यो च्यात पाशोनु मोदेशो दुमोन लोः गेनाइ पातेक देब्ला मालि । नेल-लिमि लोः ख्लोइतेमङाना यो मेको देब्ला मादाइँ ।
लाँमि आरनिको सुपार यातायात ताइँ गिनागिन कोसङा कोःसि बाअÞति । सुनिङा खेम । ग्यु ग्यु पापतु । ओँतथिएरि दुअÞशा बाअÞति ।
लाँफुइलि मिअÞचि ब्लाइत-तु ब्लाइत-तु प्लेतति, साँगुतार, गारजाङ देउराली, मानथालि पाना पान गुपतेसोर जिरि देँशो ६१४ ङा बोस जाअÞता आँ ङोइतिन । काःथा काःथ आँ मोबिलमि वोनकिङङा किनिन यो ग्लिःता । कोःता मे मिशिआलकेन बाअÞता । गेनाइ माताशो, मायामशो । वोनकिङ मापोअÞथु । मुरु यामचाकालि बोसमिन ङोइँचाकालि लाङानु मेको मिशिआल यो बोसआ लापचो एरे ग्लुनाग्लुना बाअÞता । आँ मोबिल ग्लिःशो ताशा मिनु गो बोसकालि कोःना कोःन ङोइँचाशो ताशा मेको मिशिआलमि आ वोनकिङदित ख्लोइततुमिनु बोसङा सित गे योलता नोलेगे । गो यो नोले नोले खोइत-ता मेकोन मिशिआल बाअÞमात आँकालि वोनकिङ पा आइतथाबुज लाचा ब्लेबबा दे । माताशो मातुइशशो मुरुनु यो मोबिलमि पातिके ओशो ग्युपसाउ । गेः पाचा देँना देँन थुँ थुँ रे चेरे ख्लेनना ख्लेनना बोसमि मेकोआ कापफुमि निससाङ । मिनु निच-चा काःथा काःथ हिल-लो पाइतता- ‘ताँ मिनु हेर मुरु चिँ – ओशो ला मे -‘
‘हेर सार दा मोतारसाइकालमि पिचा दुमबा ने । गो ला मे ।’
‘तुइनिमि मिनु -‘
चारिकोतकोमथि ला लाशो नामि ने । नाग नामि ।
जिरि लाअÞशोमेरे दा क्लाअÞगेप काका बाः शाँ ।
ङाद बोसमि लाइ देँशोनु माबिस-सामा । ताँबाकोसि दोतथे मे दे हिल-लो पाना पान नामि ।
जिरिला काःथा काःथा लाचा मालबा । ला आनकालि मातेन ।
देँचा दा ते ते जाअÞदिश-शो वोनकिङ पानापान लाचा देँशो नामि ।
आ वोनकिङ बाखालला ग्लुइँताउ मिनु हेर मुरुकालि वोनकिङ पाप-तु । एरेला मार देँमे मानेसे । ओँतथि ला चिँ, ‘सार गो कोतेसोर जादिश-शो रिप-पा पिचा । जिरिले काःथा लाचा माल-बा ने । एरिगे दा लाँ क्लाअÞगेप बा ने ।’
बोस कोतेसोरमि लासतिपो -यातरु) ङोइँपाइश-शा ङोइति बारता । सुनिङा खेम । ग्युः बारमाअÞता । गोमि कोलशो थाइँशो वाःसि फेअÞचा जोअÞगु बाअÞता । थुँ थुँ रे पिम-ताङ । ओमो कोलशो लाँ । फिलिल पान दोरता । काःलेमिन गो साँगा फेअÞ क्युपशो ।
बानेपामि खापजिल लिँतु बोसमि । मेकेला चिँ मानाइत-थु ङोइँति बारता, बोस । लाँ दाःथे दाःथेमि गोनु लाइ-ब शुरुप मिःशिआलमि वोनकिङ पाइबा हेर वारचिकालि । बानेपा, दोलालगात, खाँदिचाउर, पाखार, सिलदुङगा पा गो मुदे जाअÞदिश-शो । मे ताःका काका हेर वारचि बाक-तापुर लोकानथालिमि नुङ ने दे लेफा लेत-ताउ दे शुरुप आलमि देँता ।
गो खामे माजाइनुङ सारमि जाचा – देँता बामान आलमि ।
गो बोस ला ग्लुःशा ख्लिःशिप लाति । मेकेल गुइ शोः शोप-शा खामे जाःता । मेको आलमि खामे जाशोङा केत थाप-चा माल-शो तेइ माताङ । गो आँमिन १५० थाप-ता ।
बोसमि हारान गेप-तु । गो नेललि बोसमि ङोइश-शो । सितमि बाअÞचि खेम दा आँ ङोइति खुशलुक बाअÞथि जाअÞता । मेकेला चिँ गो मिमचा गोःता – एको आल यो साप-पा कुइँचि बाअÞमाता । शोमि चिँ मामादु । आँकालि ङोइति वोनकिङला देँशो नामनाति, लाशोङा थिसोरचि नेल-लि आइ सि आर सि मि पाइबा । इन तातेक केत चिँ फ्लेजाप -चुतताइ) ताचा दुमबा ।
थुँ थुँमि लोः क्यालना क्यालना लाति । गोनु लाशो आल चिँ साप-पा पिरसिर पाशो बा । आ पिरसिर इँचि फ्लाजापिन नामनाति । वोनकिन पाइबा मिन एको सारमि दोदेशो तेनसान सेलतु ङाना खुरुक-का गोपुकिनु बोसमि मापिथु ।
आँ पाँ यो लो जिरि लाअÞशोङामेरे जिएसएम मोबिलके नेतवारकमि गे मापाइब-बा, माइत-ता । आ सेबेर लाअÞता । फुअÞबुर पा पिरसिर ग्याइत-ता ।
किरातिचाप, तामाकोसि, नामदु, खावा दुमना दुमना गो जिरि जाअÞदिश-शो २ दुममेनु । मेकेरे बोसमि ङोइँसिब मुरु नेल-लिन तोइँसाम देँशा दुमबा दुमता । बुज लाइबा दा गो साँः ला बाअÞया बाअÞता – गो, मे गोनु लाइबा आरकितेकता नु बुज दुँगेङा तिकामाया ।
बोस जिरिमि नाइँसाउ मुरु खुपचाकालि । मुरुपुकि सापपान शोतोत पा ङोइँसामा । जिरिला आइचचि लाअÞशोङामेरे लाँ यो काचचि बा । मेकेरेला गोनु पिअÞबा हेर वारचिकालि मेको शुरुप मिशिआलमि वोनकिङ पापतु । चारिकोत जाअÞशा लुअÞचु तोइना तोइना पाँःमे बाअÞता नाककाका – देँता । आ चि बेरमि बोस ङोइति बारता । सापपा देशेशे ।
लाँमि तोइँसिब मुरु सापपा ङोइँतिके बोस दिःना दिःन बारता । इँचि खोइ ङोइति बारबा मिनु मुरु तोइँच दिअÞने गोइबा । इँचि खोइ बारबा मिनु दिःने गोइबा । सापपा शेत । सापपा ब्लिःचाङा । राँ नेल-लि दोक-खका दुमता । ब्लिगिगि देँ गाअÞसि । लाँ तेइ तेक-तारमि तेअÞबा । तेइ पिकापमि । तेइ मिनि ताराकमि । मोसोन हिमबा दिः-ताः ओतथि-एरि । प्लेअÞपाइबा फुत फुत । पिया थोअÞचाङा पा, ने शुमचाङा पा, कुपफि दारफिमचाङा पा ।
खिमकु शोअÞशो । राशनाइलु लाअÞशो । इरि इरि रिब देल बिराउता जाअÞदिश-शो । मेकेला गोनु लाइबा मेको शुरुप मिशिआलमि पुराताततोङा गोनु लाइबा मुरुकालि वोनकिङ पापतु । मिनु जिरि जाअÞमा बाअÞता दे देँता । नाः यो लाला जिःता । इरि ताँबेमि नाः लाला पा क्युपचापतु । एरि एरि जातनादुमा -गाउरा पारबाता) हिमाल दोक रापशा रिशशा आइँकालि कोःना कोःन पाइश-शो ताइँसामा । बोस देशेशे पा ङोइँति बारना बारना बा ।
थेककाइ गो ताँबे चुइँचिआ दि ला फेअÞ क्युपशा लिकुगे ग्लुःशो । ब्लाला बाअÞता । प्लेततिगे लातेक । मिनु बितरि, बासे गे लातेक । पेरा खोइश-शोनु सिङगात ग्लुअÞबाता । ग्युरा लाशोनु बुज । मेकेला चिँ गो यो चिउ दुमति । वोनकिङमि ग्लुमने माजामसिब दुमता । बोस तेअÞशा मेको मुरु रिमने जापतेक यो योमथि मादुम । आ गिचचा बा । गेनाइ मापिशो मालाशो मुरु । नाःदो जामबा कोरेमे । मेकोआनकालि कोइँच देलतेल, खिँः कोइँथि लाइश-शो । सामनुङा कोरेमे । दाम दाम पा रिप पा मेको शुरुप मिशिआलकालि वोनकिङ पापाइतता । आँ मोबिल ला । आ मोबिल जिएसएम दुमतिके नेतवारकामि मागुबा । इँचि आइचचि लाशोनु वोनकिङमि थिततु । मिनु चुइँचि फेअÞ क्युपशोनु ब्लाःला थिनसिबा । पेरा माखोइतथु ग्युरा खोइचचा – माइततु । इँचि आइचचि लाशोनु हेर ब्लाःला यो थिनसाउ । मेकेला इँचि आइचचि लाशोनु हेर ब्लाःला । वोनकिङ मागुबबा । बÞाकिइ बÞाकि । हिल-लो पाचा तेइ खिँ नु मुरु यो माथिनसिब । मुरु नाःदो जामबा दुमता मेको मुरु । थुँ थुँ रे मिमताङ । नाः रिअÞता एरिगेन बास बाअÞचा यो मामाइसे । मुल जामबा दुमता मेको मुरु देँति । जाअÞचा मादुमबा । इरिन बाअÞनिमि । कोया देँचा दुमता । माजाअÞनिमि । देँता गोनु लाइबा शुरुप मिशिआलमि ।
नाःदोमि सुमतु । एरि वोन वोन हाँगो चिला ब्लाशो ताइँसिबा । ङोइति बोसआ हाँगोमि इँचिखोइ लाँ नु दिः ताङा रावाकुवा ताइँसिबा । नेललि मुकुतुमला, बालाइ ब्लेकदेशशा निमि । गोनु दुदलेङा खास चिँ ताँःगे किःना किन निसकु – एफएम रेदियो आ पितिमि । ते ते हिरदा हिरदा तेइ माराइ माताइँसे । सुइ मुरुआन सेँदा यो मानेसे । नाःदो गोरोरो, शोरोरो बारसिङा बारसि । बालो पा मुरुआन खिँ ताइँसाउ । मुल चिँ देल जाअÞसे बाअÞता दे तुइँसाउ तुःलिकाः नोले । गोनु ताँगे तोइबा खास यो मेको मुरु देल थिनसे नोले तोइँसाउ बोसला गो आँ तोइँतेक एकेरेलान मे दे । मेकेरे ला इँचि आइचचि बारशोनु खिँ ताइँसाउ । मेको खिँ यामता ङोइतिन बुज लातिके । मिनु थुँ थुँ रे देँति जाअÞसे बाअÞता । सेससेब्लेअÞसे खिँकालि गिउ हिरश-शा इँचि आइचचि जाअÞदिश-शोङामेरे खिँ थिनसाउ । मेकोन खिँ नामनाति गो बास बाअÞथि जाअÞदिततिके । एकेन बोस तिअÞचा हाइ देँति । देअÞता बोस । गो तोइँशशो । लाँमिन खिँ दुमतिके सुनुवार सेवा समाजङा बुअÞसु उततारबाहादुर सुनुवारआन मिःशि दोक रापशा आइँकालिन कोःशा बाअÞशो बाअÞतेमे । सेउ पाइतता । मिनु गो खिङगा ओःशो । ग्यु ग्यु यो पाशो नामनाति । ङोइतिन सुनुवार सेवा सामाज केनदिरिये आदेचचे मानपारसाद सुनुवारमि वोनकिङला तुइपाइतिके खामेदुमे दुमशो बाअÞता । खामे जाशो । हेर मुरु मुल माजाअÞबा एरि राशनाइलुगेन बाअÞबा दे गो इपशो । दिः सुनि बोअÞशा आम गे कोइँच खिँ शिरशा कोःचाकालि ।